Page Text
________________
I
સમયસાર દર્શન ક રવા પ્રકાશે ત્યારે પણ દીવારૂપ છે, ઘટ-પટાદિરૂપ થતો નથી અને પોતાની જ્યોતિરૂપ શિખાને પ્રકાશે ત્યારે પણ દીવો દીવો જ છે, અન્ય કોઈ નથી, તેમ જ્ઞાયકનું પણ સમજવું.
જ્ઞાયક ઘટપટાદિ કે રાગાદિ શેયાકારોને જાણવાની અવસ્થામાં પણ જ્ઞાયક જ છે અને પોતાને જાણવાની અવસ્થામાં પણ જ્ઞાયક જ છે. ઘટ-પટાદિ કે રાગાદિને જાણવાના કાળે પણ જ્ઞાનની પર્યાય જ્ઞાનરૂપ જ છે, ઘટ-પટાદિ અન્યરૂપ નથી તથા પોતાની પર્યાયને જાણવાના કાળે પણ જ્ઞાનની પર્યાય જ્ઞાનરૂપ જ છે, અન્યરૂપ નથી.
જ્ઞાયક જ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે, તે જોયાકારે પરિણમે છે એમ છે જ નહીં. આ જ્ઞાયકરૂપી દીવો દયા, દાન, વ્રત, ભક્તિ, પૂજા ઈત્યાદિ પરિણામ જે શેય છે તેને જાણવાના ટાણે પણ જ્ઞાનરૂપે રહીને જ જાણે છે. અન્ય શેયરૂપ થતો નથી. શેયોનું જ્ઞાન તે જ્ઞાનની અવસ્થા છે, શેયની નથી. જ્ઞાનની પર્યાય શેયના જાણણપણે થઈ માટે તેને યકૃત અશુદ્ધતા નથી.
આત્મા જાણનાર છે તે જાણે છે, તે પરને જાણે છે કે નહીં? તો કહે છે કે પરના જાણવાના કાળે પણ સ્વનું પરિણમન જ્ઞાનનું પરિણમન પોતાથી થયું છે, પરના કારણે નહીં. આ શાસ્ત્રના શબ્દો જે જોય છે, એ શેયના આકારે જ્ઞાન થાય છે, પણ તે જોય છે માટે જ્ઞાનનું અહીં પરિણમન થયું છે એમ ત્રણ કાળમાં નથી. તે વખતે જ્ઞાનના પરિણમનની લાયકાતથી અર્થાત્ યનું જ્ઞાન થવાની પોતાની લાયકાતથી જ્ઞાન થયું છે. જ્ઞાન શેયના આકારે પરિણમે છે તે જ્ઞાનની, પર્યાયની પોતાની લાયકાતથી પરિણમે છે, જોય છે માટે પરિણમે છે એમ નથી. સારાંશ: (૧) આત્મામાં અશુદ્ધપણું પરદ્રવ્યના સંયોગથી આવે છે. ત્યાં મૂળ દ્રવ્ય તો અન્ય
દ્રવ્યરૂપ થતું નથી, માત્ર પરદ્રવ્યના નિમિત્તથી અવસ્થા મલિન થઈ જાય છે. (૨) મૂળદ્રવ્ય જે જ્ઞાયકભાવ છે તે રાગાદિપ મલિન થઈ જતું નથી. એ તો નિર્મળાનંદ,
ચિદાનંદ ભગવાન જેવો છે તેવો ત્રિકાળ જ્ઞાયક સ્વરૂપે રહે છે. દ્રવ્ય દૃષ્ટિથી તો દ્રવ્ય જે છે તે જ છે અને પર્યાય દૃષ્ટિથી જોવામાં આવે તો મલિન જ દેખાય છે. એ રીતે આત્માનો સ્વભાવ જ્ઞાયકપણું માત્ર છે. જ્ઞાયકપણું તો જ્ઞાયકપણું જ છે,
કાંઈ જડપણું થતું નથી. (૫) અહીં દ્રવ્ય દૃષ્ટિને પ્રધાન કરી કહ્યું છે. પર્યાયમાં જે પ્રમત-અપ્રમતના ભેદ છે તે તો
પદ્રવ્યના સંયોગજનિત પર્યાય છે. એટલે પ્રમત-અપ્રમત બધી પર્યાયોને સંયોગજનિત કહીને એ જ્ઞાયકભાવ-સ્વભાવ ભાવમાં નથી એમ કહ્યું છે.
(૩) તા
૦૭.
| SR No. | 006042 |
| Book Title | Samaysara Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 248 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |