Samaysara Darshan

SR No.: 006042
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Anandji Kalyanji Pedhi
Total Pages: 248
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 176

સ્વાનુભૂતિ થાય ટીકાઃ મોક્ષનું કારણ ખરેખર સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર છે. તેમાં સમ્યગ્દર્શન તો જીવાદિના પદાર્થોના શ્રદ્ધાન સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું પરિણમવું તે છે; જીવાદિ પદાર્થોના જ્ઞાન સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું પરિણમવું તે જ્ઞાન છે; રાગાદિના ત્યાગ સ્વભાવે જ્ઞાનનું થવું-પરિણમવું તે ચારિત્ર છે. તેથી એ રીતે એમ ફલીત થયું કે સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાનચારિત્ર એ ત્રણેય એકલું જ્ઞાનનું ભવન (પરિણમન) જ છે. માટે “જ્ઞાન જ પરમાર્થ
મોક્ષકારણ છે.” (૫) સર્વ દુઃખનો આત્યાંતિક અભાવ અને પરમ અવ્યાબાધ સુખની પ્રાપ્તિ એ જ મોક્ષ
છે અને તે જ પરમહિત છે.. (૬) નિશ્ચયે વીતરાગભાવ જ મોક્ષ માર્ગ છે. વીતરાગભાવ અને વ્રતાદિકમાં કથંચિત્
કાર્યકારણપણું છે માટે વ્રતાદિકને મોક્ષમાર્ગ કહે છે પણ તે માત્ર કહેવા પુરતું જ છે. ધર્મ પરણિત જીવને વીતરાગ ભાવની સાથે જે શુભભાવરૂપ રત્નત્રય (વ્યવહારદર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર) હોય છે તેને વ્યવહારનય દ્વારા ઉપચારથી વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ - કહ્યો છે. જો કે તે રાગભાવ હોવાથી બંધ માર્ગ જ કહ્યો છે એવો નિર્ણય કરવો જોઈએ. મોક્ષમાર્ગ બે નથી પણ મોક્ષમાર્ગનું નિરૂપણ નિશ્ચય અને વ્યવહાર એમ બે રીતે કરવામાં આવ્યું છે. [() વીતરાગ વિજ્ઞાન-વસ્તુ સ્વરૂપના મહાન સિદ્ધાંતો (૧) દ્રવ્યની સ્વતંત્રતા ઃ આ લોકમાં છ દ્રવ્ય છે. (૧) જીવ (૨) પુદ્ગલ (૩)
ધર્માસ્તિકાય (૪) અધર્માસ્તિકાય (૫) આકાશ (૬) કાળ. દરેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે. એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ કરી શકે નહિ, દરેક દ્રવ્ય-દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયત્મક છે. દરેક ગુણ અને દરેક પર્યાય પણ સ્વતંત્ર છે. સુખ-દુઃખની અનુભૂતિ એ પ્રત્યેક
જીવની સ્વતંત્રતા છે. (૨) ક્રમબદ્ધ પર્યાયનો સિદ્ધાંત આ બધી જ પર્યાયો ક્રમ નિયત છે. જે દ્રવ્યનું જે ક્ષેત્રે,
જે કાળે, જે ભાવે, જે નિમિત્તથી, સર્વજ્ઞપ્રભુએ પોતાના જ્ઞાનમાં જે પ્રમાણે જાણ્યું છે તે જ પ્રમાણે તે દ્રવ્યનું, તે ક્ષેત્રે, તે કાળે, તે ભાવે, તે જ નિમિત્તથી તે જ પ્રમાણે
પરિણમન થાય, તેમાં નરેન્દ્ર, દેવેન્દ્ર અને જિનેન્દ્ર કાંઈપણ કરી શકે નહિ. (૩) ઉપાદાન-નિમિત્તની સ્વતંત્રતા? દરેક પર્યાય તેની તે સમયની ઉપાદાનની યોગ્યતા
પ્રમાણે સ્વતંત્ર ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે ત્યાં કોઈને કોઈ નિમિત્તની હાજરી હોય છે, પરંતુ નિમિત્ત કાંઈ કરતું નથી. દરેક પર્યાય તેની તત્ સમયની યોગ્યતા પ્રમાણે જ થાય છે. પર્યાયની યોગ્યતા તે સમયના પુરુષાર્થ પ્રમાણે હોય છે.
(૧૫૯)