________________
આ દૃષ્ટિનો વિષય પર્યાય અને નર-નારકાદિની પર્યાય, પર્યાય સહિત હોવા છતાં એ બધી પર્યાયોથી રહિત એવા શુદ્ધ જીવતત્ત્વને-જ્ઞાયકતત્ત્વને સકળ અર્થની સિદ્ધિ અર્થે એટલે કે મોક્ષની સિદ્ધિની અર્થે નમું છું, ભજું છું અર્થાત્ શુદ્ધ જીવ તત્ત્વમાં એકાગ્ર થાઉં છું.
પ્રશ્નઃ પર્યાય વગરના એકાંત ધ્રુવનું ધ્યાન થઈ શકે?
૧) ધ્યાન પર્યાય છે અને તે ધ્યાન ત્રિકાળ આત્મા-ધ્રુવઆત્મા જે કારણ પરમાત્મા કહેવાય છે તે ધ્યાનનો વિષય હોય તો નિર્વિકલ્પતા પ્રગટે છે માટે વર્તમાન પર્યાય ત્રિકાળી ધ્રુવનું ધ્યાન કરે તેથી તેનો વિષય જે ધ્રુવ છે તે એકાંત ધ્રુવ થઈ જતો નથી.
૨) ઉત્પાદ અને વ્યય પર્યાયરૂપે સત્ છે તેથી એક સમયના તે હોય છે, અને ધ્રુવ ત્રિકાળ એકરૂપ રહે છે, માટે પર્યાય ધ્રુવનું ધ્યાન ઘરે તેમાં ધ્રુવ એકાંત થઈ જતું નથી, પરંતુ ધ્યાન કરતાં નિર્વિકલ્પતા ઉત્પન્ન થાય છે ત્યાં ધ્યાન-ધ્યાતા-ધ્યેયનો ભેદ જે રાગરૂપ છે તે રહેતો નથી, તેને સારું ધ્યાન કહેવામાં આવે છે. નિર્વિકલ્પ ધ્યાન સીવાયનું જે ધ્યાન હોય છે તે રાગવાળું હોવાથી તે ખરું ધ્યાન નથી, પણ આર્તિ અથવા રૌદ્ર ધ્યાન હોય છે. - જ્યારે સમ્યગ્દર્શનની નિર્મળ પર્યાય પ્રગટ હોય છે. ત્યારે જે ધ્યાન હોય છે-જે નિર્વિકલ્પ દશા હોય છે તેને ધર્મ ધ્યાન કહેવામાં આવે છે.
જ્યારે ઉપયોગની ઉગ્રપણે એકાગ્રતા થતાં કેવળજ્ઞાનની જે પર્યાય પ્રગટે છે-ત્યારે ધ્યાનની જે સ્થિતિ હોય છે તેને શુકલધ્યાન કહેવામાં આવે છે. આવી ધ્યાનની પરિભાષા છે.
(૧૧)
