________________
જીજાજી શ્રી મહાવીર દર્શન કરી (૪) નિશ્ચય-વ્યવહા૨બા સ્વરૂપનો સા: નિશ્ચય
•વ્યવહાર (૧) યથાર્થ
અયથાર્થ (૨) સ્વભાવિક ભાવ
નિમિત્તાધીન ભાવ (૩) સત્યાર્થ
અસત્યાર્થ (૪) ભૂતાર્થ
અભૂતાર્થ (૫) ધ્રુવભાવ
ઉત્પન્નધ્વની ભાવ (૬) ત્રિકાળ ટકે એવો ભાવ
ક્ષણ માત્ર ટકે એવો ભાવ (૭) સ્વલક્ષી ભાવ
પરલક્ષી ભાવ (૮) ખરેખરું સ્વરૂપ
કથનમાત્ર સ્વરૂપ (૯) સ્વદ્રવ્યાશ્રિત
સંયોગાશ્રીત (૧૦) પોતાના ભાવે પોતાનો કહેવો બીજાના ભાવને બીજાનો કહેવો (૧૧) નિરાકુળતા
આકુળતા (૧૨) આશ્રય કરવા લાયક
આશ્રય કરવા લાયક નથી.
(૧) જિનવાણી સારૂપ છે. જ્યાં બે નયોને વિષયનો વિરોધ છે.
જેમ કે જે સરૂપ હોય તે અસતરૂપ ન હોય, એક હોય તે અનેક ન હોય, નિત્ય હોય તે અનિત્ય ન હોય, ભેદરૂપ હોય તે અભેદરૂપ ન હોય, શુધ્ધ હોય તે અશુધ્ધ ન હોય ઈત્યાદિ નયોના વિષયોમાં વિરોધ છે. ત્યાં જિનવચન કથંચિત વિવક્ષાથી સ-અસરૂપ, એક-અનેકરૂપ, નિત્યઅનિત્યરૂપ, ભેદ-અભેદરૂપ, શુધ્ધ-અશુધ્ધરૂપ જે રીતે વિદ્યમાન વસ્તુ છે, તે રીતે કહીને વિરોધ મટાડી દે છે. જુઠી કલ્પના કરતું નથી. ” (૨) તે જિનવચન દ્રવ્યાર્થિક અને પર્યાયાર્થિક-એ બે નયોમાં પ્રયોજનવશ શુધ્ધદ્રવ્યાર્થિક નયને મુખ્ય કરીને તેને નિશ્ચય કહે છે અને અશુધ્ધદ્રવ્યાર્થિકરૂપ પર્યાયાર્થિકનયને ગૌણ કરીને તેને વ્યવહાર કહે છે.
(૩) જે વ્યવહારનય છે તે જો કે આ પહેલી પદવીમાં (જ્યાં સુધી શુધ્ધ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ ન . થઈ હોય ત્યાં સુધી) જેમણે પોતાનો પગ માંડેલો છે એવા પુરુષોને, અરેરે! હસ્તાવલંબન તુલ્ય કહ્યો છે, તો પણ જે પુરુષો ચૈતન્ય ચમત્કાર માત્ર પરદ્રવ્યભાવોથી રહિત (શુધ્ધનયના વિષયભૂત)
૧૭૨
