Page Text
________________
જિન શ્રી મહાવીર દર્શન (૪) પ્રશ્નઃ (૧) વ્યવહાર વિના નિશ્ચયનો ઉપદેશ ન થાય એ કેવી રીતે? તથા
(૨) વ્યવહાર નયને અંગીકાર ન કરવો એ કેવી રીતે? ઉત્તરઃ- (૧) નિશ્ચયનયથી તો આત્મા પરદ્રવ્યથી ભિન્ન, સ્વભાવથી અભિન્ન સ્વયં સિધ્ધ વસ્તુ છે. તેને જેઓ ન ઓળખે, તેમને એમ જ કહ્યા કરીએ તો તેઓ સમજે નહિ. તેથી તેમને સમજાવવા, વ્યવહારનયથી શરીરાદિક પરદ્રવ્યોની સાપેક્ષતા વડે નર-નારક-પૃથ્વીકાયાદિરૂપ જીવના ભેદ કર્યા, ત્યારે મનુષ્ય જીવ છે’. ‘નારકી જીવ છે”. ઈત્યાદી પ્રકારથી તેમને જીવની ઓળખાણ થઈ, અથવા અભેદ વસ્તુમાં ભેદ ઉપજાવી જ્ઞાન-દર્શનાદિ ગુણ-પર્યાયરૂપ જીવના ભેદ કર્યા, ત્યારે ‘જાણનારો જીવ છે’, ‘દેખનારો જીવ છે ઈત્યાદિ પ્રકારથી તેમને જીવની ઓળખાણ થઈ.
વળી નિશ્ચયથી તો વીતરાગમાર્ગ જ મોક્ષ માર્ગ છે; પણ તેને જેઓ ન ઓળખે, તેમને એમ જ કહ્યા કરીએ તો એ સમજે નહિ; તેથી તેમને સમજાવવા, વ્યવહારનયથી તત્ત્વાર્થ શ્રધ્ધાનજ્ઞાનપૂર્વક પારદ્રવ્યનું નિમિત્ત મટાડવાની સાપેક્ષતા વડે વ્રત, શીલ-સંયમાદિરૂપ વીતરાગભાવોના વિશેષો દર્શાવ્યા, ત્યારે વીતરાગભાવની ઓળખાણ થઈ. આજ પ્રમાણે અન્યત્ર પણ વ્યવહાર વિના નિશ્ચયનો ઉપદેશ ન થવાનું સમજવું.
(૨) અહીં વ્યવહારથી નર-નારકાદિ પર્યાયને જીવ કહ્યો. તેથી કાંઈ તે પર્યાયને જ જીવ ન માની લેવો. પર્યાય તો જીવ-પુદગલના સંયોગરૂપ છે. ત્યાં નિશ્ચયથી જીવ દ્રવ્ય જુદું છે, તેને જ જીવ માનવો. જીવના સંયોગથી શરીરાદિને પણ જીવ કહ્યાં ને કહેવા માત્ર જ છે. પરમાર્થે શરીરાદિ જીવ થતાં નથી, આવું જ શ્રધ્ધાન કરવું. બીજું, અભેદ આત્મામાં જ્ઞાન-દર્શનાદિ ભેદ કર્યા તેથી કાંઈ તેમને ભેદરૂપ જ ન માની લેવા, ભેદ તો સમજાવવા માટે છે. નિશ્ચયથી આત્મા અભેદ જ છે; તેને જ જીવ વસ્તુ માનવી. સંજ્ઞા-સંખ્યાદિ ભેદ કહ્યા તો કહેવા માત્ર જ છે. પરમાર્થે તેઓ જુદા જુદા છે નહિ. આવું જ શ્રધ્ધાન કરવું
વળી પારદ્રવ્યનું નિમિત્ત મટાડવાની અપેક્ષાએ વ્રત-શીલ સંયમાદિને મોક્ષમાર્ગ કહ્યો તેથી કાંઈ તેમને જ મોક્ષમાર્ગ ન માની લેવા; કારણ કે પરદ્રવ્યના ગ્રહણ-ત્યાગ આત્માને હોય તો આત્મા પરદ્રવ્યનો હર્તા-કર્તા થઈ જાય, પણ વસ્તુસ્વરૂપના સ્વતંત્રતાના સિધ્ધાંત પ્રમાણે કોઈ દ્રવ્ય કોઈ દ્રવ્યને આધિન છે નહિ. આત્મા તો પોતાની પર્યાયમાં જે રાગાદિક છે-સ્વભાવનું આશ્રય લઈને તેમને છોડી વીતરાગી થાય છે માટે નિશ્ચયથી વીતરાગ ભાવ જ મોક્ષમાર્ગ છે. વીતરાગ ભાવોને અને વ્રતાદિકને કદાચિત્ કાર્યકારણપણું છે તેથી વ્રતાદિકને મોક્ષમાર્ગ કહ્યા પણ તે કહેવા માત્ર જ છે. પરમાર્થે બાહ્ય ક્રિયા મોક્ષમાર્ગ નથી, આવું શ્રધ્ધાન કરવું. આ જ પ્રમાણે, અન્યત્ર પણ વ્યવહારનયને અંગીકાર ન કરવાનું સમજી લેવું.
| SR No. | 006039 |
| Book Title | Mahavir Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 202 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |