Page Text
________________
ક્રાંતિની શ્રી મહાવીર દર્શન કરીને પુરુષાર્થ-યોગ્યતા-સહજતા-વીતરાગતા
સુખની પ્રાપ્તી (૧) પાંચ સમવાય કાર્ય થવા માટે શરતો :
કોઈપણ ક્રિયાની પાછળ અનેક કારણ હોય છે અને નીચે મુજબ પાંચ સમવાય મળે ત્યારે જ કોઈપણ કાર્ય નિપજે છે.
(૧) સ્વભાવ, (૨) ભવિતવ્યતા (નિયતિ), (૩) નિમિત્ત, (૪) કાળલબ્ધિ, (૫) પુરુષાર્થ.
(૧) સ્વભાવઃ સ્વભાવનો અર્થ પોતપોતાના ગુણ-પોતપોતાની વિશેષતાઓ વસ્તુના સ્વભાવને ધર્મ કહેવામાં આવે છે. જે સ્વભાવ બધી જ વસ્તુઓમાં જોવામાં આવે (સામાન્યરૂપથી હોય) તે સામાન્ય ભાવ જે સ્વભાવ અમુક દ્રવ્યોમાં જ જોવામાં આવે તે વિશેષ સ્વભાવ. દરેક વસ્તુને પોતાનો સામાન્ય તેમજ વિશેષ સ્વભાવ હોય છે. હવે જેવો વસ્તુનો સ્વભાવ હોય તે પ્રમાણે કાર્ય થાય. બધા જ દ્રવ્યોની ધ્રુવતા અને પરિણમન પોતપોતાના ગુણોમાં અથવા સ્વભાવમાં થાય છે. દરેક વસ્તુનો પોતપોતાનો સ્વભાવ છે. ધર્મ છે. દરેક વસ્તુમાં પોતપોતાના અનંત ગુણઅનંત શક્તિઓ છે. દરેક વસ્તુ પોતાના સ્વભાવમાં રહે એ જ એની શોભા છે. સુંદરતા છે. ઉપાદાન એ વસ્તુનો સહજ સ્વભાવ છે. તે બે પ્રકારે ત્રિકાળ અને ક્ષણિક છે.
(૨) ભવિતવ્યતા દરેક વસ્તુનો બનવાનો આધાર હોનહાર છે. જે નક્કી થયેલું છે. નિયત છે એ જ બને છે. થવા યોગ્ય જ થાય છે. બનનાર છે તે ફરનાર નથી - ફરનાર છે તે બનનાર નથી.
(૩) નિમિત્ત ઃ દરેક કાર્ય વખતે યોગ્ય નિમિત્તની હાજરી હોય છે અને કાર્ય થાય ત્યારે તેના ઉપર એવો આરોપ કરવામાં આવે છે. કાર્યની ઉત્પાદન સામગ્રી હંમેશા ઉપાદાન-નિમિત્તના રૂપમાં જ હોય છે. છતાં એ ધ્યાન રાખવું કે નિમિત્ત કાર્યમાં કાંઈ કરતું નથી. નિમિત્ત કારણ કાર્ય થતી વખતે માત્ર એ પદાર્થની હાજરીનું સુચક છે. નિમિત્તથી કાર્ય ન થાય અને નિમિત્તની હાજરી વગર પણ ન થાય.
(૪) કાળલબ્ધિ : દરેક વસ્તુ એના નિયત એટલે નક્કી કરેલા સમયે જ થાય છે. દરેક કાર્ય એના સ્વકાળે જ થાય છે. તે આગળ-પાછળ વહેલું મોડું થઈ શકે એમ નથી. તે સમયની યોગ્યતા પ્રમાણે કાર્ય થાય છે.
| SR No. | 006039 |
| Book Title | Mahavir Darshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Anandji Kalyanji Pedhi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 202 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |