________________
૧૮૩
નિશ્ચયના જ્ઞાનને ઉડાડીને રાગનું, પર્યાયનું જ્ઞાન મેળવ્યું છે એમ નથી. ત્રિકાળી શુદ્ધ દ્રવ્ય શુદ્ધ દ્રવ્ય છે એવું જ્ઞાન રાખીને તે ઉપરાંત પર્યાયનું જ્ઞાન કર્યું ત્યારે જ્ઞાન પ્રમાણજ્ઞાન-સમ્યજ્ઞાન થયું. ‘દ્રવ્ય શુદ્ધ છે એવું નિશ્ચયનું જ્ઞાન તે સમ્યક એકાંત છે. આવો ઝીણો માર્ગ છે. પણ આ માર્ગ છે. સૂક્ષ્મ કહો કે ઝીણો કહો; વસ્તુ આ જ છે.
આવું સાંભળવા મળવું મુશ્કેલ હોય એટલે વ્યવહારના રસિયા લોકોને આવું વીતરાગી તત્ત્વ ન સમજાય. પરંતુ ભાઈ ! વ્યવહાર એટલે નિમિત્ત, વ્યવહાર એટલે રાગ, વ્યવહાર એટલે દુ:ખ, વ્યવહાર એટલે આકુળતા, વ્યવહાર એટલે અસ્થિરતા- આમ વ્યવહારના અનેક નામ છે. વ્યવહાર કરતા કરતા ધર્મ ન થાય. વ્યવહારથી નિશ્ચય થાય એ માન્યતા એક મોટું શલ્ય છે. જ્યાં વ્યવહારને સાધન કહ્યું છે ત્યાં ધર્મને નિશ્ચય જે પ્રગટે છે એનો આરોપ આપીને ઉપચારથી કહ્યું છે. ખરેખર વ્યવહાર તે સાધન નથી. આવી રીતે નિશ્ચય વ્યવહારનું સ્વરૂપ બરાબર સમજવું.
