________________
૩૧૭
પુદ્ગલ પરાવર્તનું સ્વરૂપ
लोगपएसोसप्पिणि-समया अणुभागबंधठाणा य। जहतहकममरणेणं, पुठा खित्ताइ थूलियरा ॥८८॥
પથાર્થ–લેકાકાશના પ્રદેશ-ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીના સમયે અને અનુભાગબંધનાં અધ્યવસાયસ્થાને એ ત્રણને જેમ તેમ (કંઈપણ અનુક્રમ વિના) મરણ વડે પુ સ્પર્શ થાય તે વિત્તા ક્ષેત્રાદિ ધૂઝ બાદર પુદ્ગલપરાવર્ત થાય, અને
એ ત્રણને મરણ વડે તેમ અનુક્રમ પૂર્વક સ્પશે તે ક્ષેત્રાદિ ફાસૂમ પુદ્ગલપરાવર્ત થાય. (અર્થાત્ લેકાકાશના પ્રદેશને કમરહિત મરણ વડે સ્પર્શતાં જેટલો કાળ થાય તે બાદરક્ષેત્ર પુદ્ગલપરાવર્ત અને મરણ વડે અનુક્રમપૂર્વક સ્પર્શતાં જેટલે કાળ થાય તે સૂક્ષ્મ ક્ષેત્ર પુગલપરાવર્તકાળ કહેવાય. એ પ્રમાણે કાળ અને ભાવપુદ્ગલપરાવર્તન પણ બે બે ભેદો યથાસંભવ જાણવા). ૮૮.
વિરષાર્થ – હવે આ ગાથામાં ક્ષેત્રપુદ્ગલપરાવર્ત આદિ ૩ પુદ્ગલપરાવર્તનું સ્વરૂપ બાદર અને સૂમ એમ બે બે પ્રકારે કહેવાય છે, તે આ પ્રમાણે–
૩ ભાદર ક્ષેત્ર પુદ્ગલપરાવર્ત ક્ષેત્ર એટલે કાકાશ, તેના પ્રદેશ પંક્તિબદ્ધ અને અસંખ્યાત છે. તે સર્વ પંક્તિબદ્ધ અસંખ્ય આકાશપ્રદેશમાં એક જીવ જુદા જુદા કાળે મરણ પામે, એ પ્રમાણે મરણ વડે એક જીવ લોકાકાશના સર્વપ્રદેશને કાંઈ પણ ક્રમ વિના (ગમે તે સ્થાને મરણ પામી) મરણ વડે સ્પર્શી રહે તેમાં જેટલે કાળ લાગે તેટલો કાળ વાક્ષેત્રપુકુરુ રવિ. જીવની
