________________
ચિંતન – મનન પાચન ઘટયું છે. ધર્મક્રિયા એ ધર્મનું શરીર છે અને ધર્મક્રિયા પછી કષાયો મંદ પડવા અને સમ્યગ્ દર્શનની વિશુદ્ધિ બરાબર થવી એ ધર્મનો પ્રાણ છે. આજે એ પ્રાણ વગરનું કલેવર ગંધાઈ ઉઠયું છે. કારણ કે અંદરથી પ્રાણ ચાલ્યા ગયા છે. પ્રમત્ત ગુણમાં નિરાલંબન ધ્યાન આવતું નથી પણ તેને માટે બરાબર લક્ષ્ય ભાવના રાખવી જોઈએ. કાઉસગ્ગ એ ધ્યાનની પ્રક્રિયા નું મંગલાચરણ છે અન્નત્થ સૂત્રમાં બતાવેલા આગારો અશક્ય પરિહાર હોવાથી છૂટ આપવામાં આવેલ છે અગ્નિ સર્પાદિકના સમયે આગાર છૂટ છે, પરંતુ તેનો ઉપયોગ કરવોજ જોઈએ એવું નથી. એ વખતે પણ ખૂબ નિર્ભયતા અને દ્દઢ શ્રદ્ધા હોયતો કાઉસગ્ગ અખંડ રાખે. ધૈર્યતા પછી કલ્યાણને માટેની ભાવના નિરાલંબન ધ્યાનમાં હોવી જોઈએ. મહર્ષિ પતંજલી એ પણ કહ્યું છે કે “અહિંસાયાં પ્રતિષ્ઠાયાં તત્સમ્મપે વૈર નાશઃ” પ્રબળ અહિંસકની નજીક આવનાર હિંસક પણ, અહિંસક બની જાય છે. રાગાદિકની પરિણતિનો ઉપશમ થાય પછી ઈન્દ્રિયોના વિષયોનું જોર નબળું પડે છે. કલ્યાણ પછી, જૈન શાસનનું નિર્મળજ્ઞાન વર્તતું હોય પ્રશસ્ત મૈત્રિ ભાવની ભાવના હોય તો, ભગવાનની વાણી રૂપી પરમૌષધ દ્વારા, રાગ રૂપી રોગને દૂર કરી, ચિત્તની એકાગ્રતા પૂર્વક કરેલ ધ્યાનની પ્રબળ અગ્નિ કેવલજ્ઞાન રૂપી લક્ષ્મીનો સાક્ષી છે.
वने पद्मासनासीनं क्रोडस्थितमृगार्भकम् । कदाऽघास्यन्ति वक्त्रेमां जरन्तो मृगयुथपा ।। शत्रौमित्रे तृणेस्त्रौणे स्वर्णेऽश्मानि मणौ मृदि । मोक्षेभवे मविष्यामि निर्विशेष मति कदा ॥
વસ્તુપાલ ચરિત્રમાં તેમની ભાવના-હે શ્રી ઋષભદેવ ભગવંત શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થની ઉડી ગુફામાં આસન લગાવી મારૂં જ્ઞાનગર્વથી રહિત મન ક્યારે થશે સંસારના વ્યવહારની પ્રવૃત્તિ ચાલુ છે તેમાંથી મારી બુદ્ધિ વિરામ ક્યારે પામે હું ગૃહસ્થના કર્તવ્યની વાતને તિલાંજલી આપી અ ત્રણેયલોકના સ્વરૂપનું યથાશક્તિ ચિંતન કરતો રહું એવી ચિત્તની નિર્મળતા ક્યારે પ્રાપ્ત કરૂં.
८८
