________________
આનંદઘન પદ - ૫૭
૪૧
બીજા ખાનામાં સરકીને સ્થાન બદલે અને બાજી આગળ ચાલે, એના જેવી આ સ્વયં વડે રમાતી સ્વયંની રમત છે.
સંસારની આખી બાજી, અનંત જન્મ-મરણની રમત, તેનો સર્જનહાર પોતેજ છે. પોતે અજ્ઞાની હોવાના કારણે કર્મોનો બાંધનાર પણ પોતેજ છે અને કર્મોનો ભોગવનાર પણ પોતેજ છે. જ્ઞાન આપે તે ગુરુ અને જ્ઞાન લે તે શિષ્યા તો સંસારની બાજી રમવા માટેનું જ્ઞાન પણ જીવને જ્ઞશનાવરણીય કર્મોનો ક્ષયોપશમ થતા પોતાની અંદરમાંથી જ પ્રગટે છે એટલે પોતેજ ગુર બન્યો અને એ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ પણ પાછી પોતાને જ થાય છે માટે પોતેજ શિષ્ય પણ બન્યો. જ્ઞાન પ્રાપ્તિ માટે વ્યવહારમાં ગુરુ વગેરે નિમિત્ત બની શકે, તે વાત જુદી છે પણ તે જ્ઞાન પડ્યું છે તો પોતાની ભીતરજ. જ્ઞાન કાંઈ બહારથી તો આવતું નથી ને એટલે જ્ઞાનનો માલિક પણ પોતેજ હતો અને પ્રગટ થવા. દ્વારા મળે છે પણ પોતાને જ. તત્ત્વદૃષ્ટિથી જોઈએ તો ખ્યાલ આવશે કે કોઈ કોઈને શીખવતું નથી. કોઈ કોઈને આપતું નથી પણ પોતાની અંદર જેટલો લયોપશમ થાય તેટલું જ તે સ્વપુરુષાર્થથી પામે છે. અજ્ઞાન દૂર થાય છે એટલે કે આવરણ હઠે છે તેથી ભીતરમાં સત્તાગત રહેલ જ્ઞાન અનાવૃત થઈ પ્રકાશમાં આવે છે. (જ્ઞાન લઈએ છીએ એ વ્યવહાર પ્રયોગ છે. વાસ્તવિકતાએ નિશ્ચયથી તો આપણે અજ્ઞાનને દૂર કરીએ છીએ.) જ્યાં સુધી જીવ અજ્ઞાની બનીને અનંત સંસારના પ્રપંચમાં પડ્યો છે, મોહ-માયા-મમતા અને દુબુદ્ધિના દાવપેચ ખેલે છે, ત્યાં સુધી પુણ્ય-પાપ રૂપ આશ્રવ ભાવોમાં પોતે એકતાને અનુભવે છે. આખો સંસાર એ અજ્ઞાનના પ્રપંચ રૂપ છે, લાવા રૂપ છે, તેમાં સત્ય કાંઈ જ નથી છતાં જીવને તે સાચો હોય તેમ લાગે છે. આજ તો બાજી અને બાજીગરની એકતા છે જે જીવન ભયંકર કોટિનું અજ્ઞાન છે.
જેમ નાટકમાં સત્ય કાંઈજ હોતું નથી પણ બધુજ બનાવટી હોય છે અને ઉપજાવી કાઢેલ હોય છે એટલે એ થોડો સમય ટકીને પુરુ થઈ જાય છે. એ ટકતુ નથી એટલે તેને નાટક કહે છે, ખેલ કહે છે, તમાશો કહે છે તેમ સંસાર પણ એક પ્રકારનો ખેલજ છે, નાટકજ છે, તમાશો જ છે કે જેમાં કર્મના ઉદયે ભિન્ન ભિન્ન જીવો ભિન્ન ભિન્ન જગ્યાએથી આવી એક જગ્યાએ
દષ્ટિના વિકાસથી જ સમ્યગ્દર્શના સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થાય છે..