________________
૨૮
આનંદઘન પદ - ૪
ભણે તારી લાજને સાચવશે. જો નિ:સ્વાર્થભાવે જીવ પરોપકાર નહિ કરે તો તારી જાતમા પરમાત્મા બનીને અણીના સમયે તને દુ:ખમાંથી ઉગારશે નહિ.
કર્મોના માર ખાઈ ખાઈને જગતના જીવો કમરથી બેવડા વળી ગયા છે, તેમાંથી ઉભા થવાની શકિત તેનામાં રહી નથી. કયા ક્ષેત્રમાં ધર્મનો વેપાર કરવા અર્થે હાટડી યા દુકાન માંડવી તેનો વિચાર આનંદઘનજી કરી રહ્યા છે. તેઓના સમયમાં મુંબઈ નામની કોઈ નગરીજ ન હતી. ફકત બેટ હતો. કાલબાદેવી પર મુંબાદેવીનું એક નાનુશુ મંદિર હતું અને ત્યાં સુધી દરિયો હતો. તે સમયમાં અમદાવાદ નગરના મધ્યભાગમાં માણેકચોક આવેલું તે ચોકમાં સોના, ચાંદી, હીરા, માણેક, મોતીના ભુષણો બનાવનાર ચોકસીઓ હતા અને તેઓ દાગીનાની લે-વેચ કરતા હતા. તેનુ દષ્ટાંત આપી આત્માની અંદર રહેલા જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર રૂપ રત્નોને કેવી રીતે બહાર લાવવા તેની વિચારણા અત્રે કરવામાં આવી છે.
વેપાર કરવાના મૂળ સાતજ તત્ત્વો જ્ઞાનીઓએ જોયા છે. પુણ્ય પાપને પાછળથી ગોઠવી નવ તત્ત્વો બનાવવામાં આવ્યા છે. સાત તત્ત્વોની વચ્ચે રૂડી ભાવનાવાળો પુન્યાનુબંધી પુણ્યની પ્રકૃતિવાળો સંવરતત્ત્વ આવેલો છે. તે તત્વમાં કેવળ પરોપકારનાજ ભાવ ભર્યા છે. જે સંવરતત્વ પાપ ભાવ ઉપર બ્રેક લગાવી જીવને સુકૃતની કરણી પર લાવનાર છે. બસ આ ક્ષેત્ર ઉપર પેટી ખોલવી અને આત્મિક રત્નોનો વેપાર કરવો એવા ભાવ તેઓને પ્રગટ્યા છે. યોગીરાજનું જીવન તો પહેલેથીજ સંવરમય બનેલુ હતું પણ સાજનીયાનું મનડું મનાવવા - સજ્જન પુરુષોના મનને સમજાવવા - જગતના સાધુ પુરુષોનું હિત કરવા તેઓએ આ માર્ગ પ્રકાશ્યો છે. આનું નામજ પરોપકાર કરવાની રૂડી ભાવના. આવી ભાવનાથી કરેલ પરોપકારજ જીવને તારનાર છે. તેઓ કહે છે કે હે પ્રભુ હે આનંદનઘનનાથ ! મેં આપના ચરણે મારું જીવન સોંપ્યું છે. આપ મારા પર કૃપા કરો અને મારું બાવડું ઝાલીને - હિંમત આપીને મને બેઠો.
અર્થાત્ હે પ્રભુ ! સમયે સમયે મારા આત્મામાં નિર્મળપ્રજ્ઞાનો પ્રવાહ
સંસારમાં ઔચિત્યનું-કર્તવ્યનું પાલન અવશ્ય કરો પણ કર્તાપણું કાઢીને કરો !
