________________
પરિશિષ્ટ - ૪
ગુરૂ ડિલ ગયા હતાં ત્યાંથી પરત ફરતાં શિષ્યને પૃચ્છા કરે છે કે સુવર્ણપાણા ક્યાં ગયાં? શિષ્ય તો બે સુવર્ણપાણા ફેંકીને જ્યાં બે સુવર્ણના પહાડો ખડા કરી દીધાં હતાં તે દિશા ગુરૂને બતાવી. ' ગુરૂએ શિષ્ય ગોરક્ષનાથની સિદ્ધિઓની અને સિદ્ધિઓની પ્રાપ્તિ છતાં શિષ્યની નિ:સ્પૃહતા અને નિરહંકારિતાની પ્રસંશા કરી. આમ શિષ્ય ગોરખનાથ ગુરૂ મત્યેન્દ્રનાથની બધી ય નાની મોટી કસોટીઓમાંથી હેમખેમ પાર ઉતર્યા અને પારંગત ઠર્યા.
ગુરૂએ જેટલી જેટલી લીલાઓ કરી હતી તે બધી માત્ર શિષ્યના પરીક્ષણ હેતુભૂત જ કરી હતી. ગુરૂ પોતે તો પોતાના સ્વરૂપમાં પૂર્ણપણે જાગૃત હતા. કુંડલિની યોગ દ્વારા, સોડહના અજપાજાપના સાધનથી પરમપદ સ્વરૂપ આત્માથી આત્મામાં લય સ્થિતિને કેમ પામવી તેના પ્રચાર અને પ્રસાર માટે આખાય ભારતવર્ષમાં તેમણે પર્યટન કર્યું.
સમીક્ષા : અત્રે “એ” શબ્દ પૂર્ણ ચૈતન્યને લાગુ પડે છે. જેને પ્રમાણ, કહી શકાય એવી પરમાત્મ તત્ત્વમાં ઉપયોગની પૂર્ણપણે લયલીનતા સધાઈ ગઈ છે એવી અપ્રમત્તદશાનું સાતત્ય અને વ્યુત્થાનદશાની ચડ ઉતર અવસ્થામાં વર્તતી પૂર્ણ જાગૃતિને આ ચેત્ શબ્દ નિર્દેશ કરે છે.
ચૈતન્ય જો પ્રમાણ’ છે તો મત્યેન્દ્રનાથ એ “પ્રમેય’ ગણાય. હવે “મલ્ટેન્દ્રનાથ” શબ્દની વ્યુતપત્તિ વિષે વિચારણા કરીએ. “મલ્ય” એ અષ્ટમંગલમાંના એક “મીનયુગ્મ” રૂપ મંગલ છે. તો પણ તાંત્રિકો પોતાની પંચ મકારની ભાષામાં મલ્ય શબ્દને એક “મ’કાર ગણે છે. તેની અધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ વિચારણા કરીએ તો મત્સ્ય યુગલ’ એ પિંડ (દહ)માં રહેલાં બે નસકોરાંના
સ્થાને છે કે જે દ્વારા સ્વાસ ઉચ્છવાસની ઈડા પિંગલા નાડી દ્વારા થતી પ્રક્રિયા છે. પિંગલા એ સૂર્યનાડી છે જ્યારે ઈડા એ ચંદ્રનાડી છે. સૂર્ય એ આત્માનો કારક છે અને ચંદ્ર એ જ્યોતિષશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ મનનો કારક છે. સૂર્યચંદ્રના મિલનથી પિંડ-બ્રહ્માંડમાં યોગાગ્નિનું પ્રાગટ્ય થાય છે. પરિણામ સ્વરૂપ સોડમ”નો અજપાજાપ થવા માંડે છે. સોડહમના અજપાજાપથી આત્મપ્રદેશને
