________________
આનંદઘન પદ - ૧૦૭
૩પ૧
સમતા-સમાધિમાં મગ્ન રહે છે, તેઓની અવસ્થા યોગીરાજ સ્તવનમાં આ રીત વર્ણવે છે કે “માન અપમાનને સમ ગણે, સમ ગણે કનક પાષાણ રે, વંદક નિંદક સમ ગણે - ઈસ્યો હોય તે જાણે રે.....
સમતાના સંગે નિરંતર આનંદપ્રમોદ કરવો - જગત સાથે પ્રેમ-વાત્સલ્યનો વહેવાર કરવો - હેત બતાવવું - એમની આપત્તિઓનું નિરાકરણ કરવું એ સામાન્ય જન માનસનું કામ નથી. જ્ઞાનની વસંત ખીલે છે ત્યારે અંત:કરણ વધુને વધુ મૃદુતા ધારણ કરે છે કે જે મૃદુતામાં અન્યને પોતામાં સમાવવાનો ગુણ છે. જે કઠણ, કડક, સખત હોય છે તો તેમાં અન્ય સમાઈ કે ભળી શકતું નથી. પરોપકાર સહજ હોય છે, અકૃત્રિમ હાસ્યથી તે આખા જગતને જીતી લે છે, દરેકના હૃદયમાં તે સ્થાન મેળવે છે. જાનત બાની પિક મધુર રૂપ, સુર નર પશુ આનંદઘન સરૂપ૪.
પિક એટલે કોયલ અને બાની એટલે વાણી. પિકમાં નર અને માદા બે જાત હોય છે તેમાં પિક શબ્દ નર કોયલ માટે વપરાય છે. મોર-બપૈયો-સુગરી, ટીટોડી-કોયલ બધાની વાણી અલગ અલગ હોય છે અને ગુણ પણ અલગ અલગ હોય છે. નર કોયલમાં જેવી વાણીની મીઠાશ છે તેવી મીઠાશ અન્ય. કોઈ પણ પક્ષીની જાતિમાં નથી. તે જ રીતે પિકમાં મધુરતા અને કોમળતા પણ અનન્ય હોય છે જે બીજામાં જોવા મળતુ નથી. પીક કહેવાતા નર કોયલા અને માદા કોયલ બંનેના શરીરનું રૂપ એક સરખુ હોય છે. બંને વચ્ચે અથાગા પ્રેમ હોય છે. તેઓ એક ક્ષણ પણ વિખુટા ન પડે, છતાં ચણનો ચારો કરવા અલગ અલગ જવું પડે ત્યારે પિક-નર વાણી દ્વારા માદા-કોયલને સંકેત આપે છે કે તે કયાં છે ? એની બોલીને-અવાજને માદા કોયલ તરતજ ઓળખી લે છે. તેમનું ચિત્ત ચારામાં લાગેલું હોવા છતાં પોતાના પ્રેમીને વાણી દ્વારા તરતજ ઓળખી લે છે. તે માટે પદમાં જાનત બાની પિક મધુર રુપ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. નર અને માદા કોયલના પ્રેમ જેવો પવિત્ર પ્રેમરસ ભકતજનોના ઉરમાં પણ વહેતો હોય છે. તેવા પ્રેમીને સમતા ચાહે છે. તેમનો સંગ કરે છે (સુર નર પશુ આનંદઘન રૂપ) - જેમણે યોગને સાધીને સમતા હસ્તગત કરી છે
અકાર્ય કરતાં અટકાવે અને સત્કાર્યમાં જોડે તે કલ્યાણમિત્ર !
