________________
૪૩૮
આનંદઘન પદ - ૧૦૫
વિશેષપણે કર્યો છે. પદમાં નમ્રતા ભરી નરમ ભાષાનો ઉપયોગ કર્યો છે. આમાં આનંદઘનજીની વિવેકદષ્ટિ અને સમદષ્ટિના ભાવ છતા થાય છે. તેમણે કમને દોષ નથી આપ્યો તેમજ કર્મોને હલકા ચિતર્યા નથી. સમતાને જે વૈરાગ્ય નામનો દીકરો જન્મ્યો તેને “ભાવ” એવું નામ આપ્યું છે. ભાવ શબ્દ પર્યાયના વાચક રૂપે પ્રયોજ્યો છે. તેનો સ્વભાવ અસ્થિર અર્થાત્ પલટાયા કરવાનો છે તેના બે પ્રકાર (૧) દુર્ભાવ અને (૨) સદ્ભાવ.
પોતાના જીવાત્માની અણસમજને દોષિત ઠેરવી છે. વિષય કે રસ કોઈ હલકા નથી. ચેતનમાં વિકારીતા દાખલ થઈ, માયામમતા ઉપયોગમાં પેઠા, ચેતન જ્ઞાની મટી અજ્ઞાની બન્યો, નિર્વિકારીતાને ચૂકડ્યો અને પરવસ્તુમાં વિકારી બન્યો એ એની મોટી ભૂલ છે. આ સત્ય યોગીરાજને સમજાયું અને તેમની ચેતના શુદ્ધિમાં આવી ગઈ. અવધુ વૈરાગ્ય બેટા જાયા, વાને ખોજ કુટુંબ સબ ખાયા. અવધુ.
જેણે મમતા માયા ખાઈ, સુખ દુઃખ દોનો ભાઈ;
કામ ક્રોધ દોનું ખાઈ, ખાઈ તૃષ્ણા બાઈ.. ૧. આત્માની અવધૂત યોગ દશાની પ્રાપ્તિ એટલે ખુમારી, નીડરતા, નિર્ભયતા, યોગમાં તલ્લીનતા કે જેનાથી આત્મવીર્યમાં જોમ પ્રગટે છે અને તેના પ્રભાવે રાજય ભય કે ભૂતપ્રેતાદિકના સંકટ સમયે ચલિત ન થતાં પોતાના ધ્યેયમાં તે અચળ રહે છે.
પોતાની ભીતરમાં જે બુરા તત્ત્વો કજો જમાવી બેઠેલા તેમની ખોજ માટે યોગીરાજે જીવન અર્પણ કરી દીધું હતું, તે અરસામાં સમતાએ વેરાગ્યવંત વીતરાગી ભાવ ધારક પુત્રને જન્મ આપ્યો, તેના સમાચાર સાંભળીને મમતા અને માયાનો પરિવાર મનથી હચમચી ગયો છે. સમતાનો પુત્ર વૈરાગ્ય એક પછી એક ભીતરમાં પેઠેલા દુર્ભાવોને ખાવામાં એટલે કે ખતમ કરવાના પુરુષાર્થમાં મંડી પડડ્યો છે. સૌ પ્રથમ તેણે માયા અને મમતાના ભાવોને ખતમ કર્યા એટલે કે વૃદ્ધિ પામતા અટકાવ્યા. ત્યાર પછી ઘરમાં ભરાઈ બેઠેલા સુખ અને દુ:ખ જે માયા મમતાના ભાઈ હતા તેને ખતમ કર્યા. મતલબ
પ્રકૃતિમાં બધું થયાં કરે જ્યારે પુરુષ (આત્મા) જ્ઞાતાદષ્ટા ભાવમાં બધું જોયા કરે!
