________________
આનંદઘન પદ
-
૯૯
૩૦૯
તે રીતે તે વર્તી રહી છે.
તાત્પર્ય એ છે કે જીવ જ્યારે ગાઢ મિથ્યાત્વમાં વર્તતો હોય છે ત્યારે તેનામાં દુર્બુદ્ધિનું સામ્રાજ્ય વર્તતુ હોય છે, તે નાસ્તિક જેવો હોય છે, દેવગુરુધર્મને તે હંબક માનતો હોય છે, તે વખતે જીવનુ સમગ્ર સંચાલન દુર્બુદ્ધિ કે કુમતિના હાથમાં હોય છે. ગાઢ અજ્ઞાનકાલમાં જ્યાં કુમતિ હોય ત્યાં તેના દરેક ખોટા કામમાં સાચા તરીકેની મહોર છાપ મારનાર અહંકાર તો હાજર હોય જ. એટલે યોગીરાજે જીવમાં વર્તતી કુમતિને એક નારીનુ પાત્ર આપી તેના મુખેજ જીવના જે બેહાલ થાય છે તે વર્ણવ્યા છે. અજ્ઞાન અવસ્થામાં દુર્ગતિના પ્રભાવમાં અને કુતર્કના પ્રવાહમાં ખેંચાઈ ગયેલો જીવ બોલે છે કે આ જગતમાં પરમાત્મા-ભગવાન જેવી કોઈ વસ્તુજ નથી. સદ્ગતિ અને દુર્ગતિ વગેરે તો લોકોને લાલચ આપવા કે ભય બતાવવા માટે કહેલ છે માટે તમે ખુશીથી ખાવ-પીવો-હરો-ફરો, મોજ કરો. Eat, drink and be marry. Don't worry, be happy. જે ભલા-ભોળા-મૂર્ખ અને અક્કલ વિનાના છે તે જ ભગવાન વગેરેને માને છે. છ મહિનાનો બાળક જેમ જ્ઞાન ન હોવાના કારણે જેમ તેમ એલફેલ બોલે - લવારા કરે તેમ જીવ સમ્યગ્ જ્ઞાન વિનાનો હોવાથી તેને છ મહિનાના બાળક જેવો અને પારણીઆમાં ઝુલતો નાદાન જેવો બતાવ્યો છે. વળી મોહરાજાને કર્મસત્તાને જીવ અજ્ઞાની બનીને રહે તેમાંજ રસ છે માટે તે ચેતન એવા આત્માને કુમતિનો પતિ બનાવી તેને મોહની નિદ્રામાં સૂતેલો બતાવ્યો છે અને તે કુમતિના કહ્યા પ્રમાણેજ ચાલે છે. એક એક વાત તેને પૂછી પૂછીને તેની સલાહ મુજબ કરે છે માટે કુમતિ તેને હિંડોળે હીંચી રહી છે તેવા પ્રકારનો ભાવ ઉપસ્થિત કર્યો છે.
સંસાર નાટકના તખ્તા પર નાચ કરતાં અને ખેલ કરતાં જીવને વળગેલ નારી દ્વારા તેના કેવા હાલ-બેહાલ થાય છે તે બતાવવાનો યોગીરાજ આનંદઘનજી મહારાજ અહિંયા પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે.
નહિ હું પરણી નહિ હું કુંવારી, પુત્ર જણાવન હારી; કાલી દાઢી મેં કોઈ નહિ છોડ્યો, તોયે હજુ હું બાલ કુમારી. અવધુ..૩. આ ગાથામાં પ્રકૃતિજન્ય પુરુષ તત્ત્વ તે ક્રોધ અને કામના તે તેની નારી. પાત્રતા એટલે ઉપાદાન. ઉપાદાનને ગુણસમૃદ્ધિથી વિકસિત કરી સમૃદ્ધ બનાવવાનું છે.