________________
૩૦૮
આનંદઘન પદ - ૯૯
તામસી-દ્વેષી છે. તેના મગજનો પારો હંમેશા તપેલો જ રહે છે. એની ગણના અનંતાનુબંધી કષાયમાં થાય છે. જે જીવને માટે પાપાશ્રવ સ્વરૂપ છે. તેના સંગ દોષથી જીવ અનંત સંસાર વધારે છે.
કુમતિના પાપે જ્યારે જીવને અશુભ નિમિત્તો મળે છે ત્યારે તે તરતજ ઉશ્કેરાટમાં આવી જાય છે. ન કરવાના અધમ કૃત્યો જીવ તેના સંગ દોષથી કરી મૂકે છે. તેના ભાવોમાં કુરતા-નિર્દયતા વ્યાપેલા હોવાથી નબળા જીવોના પ્રાણ લેતા તેના હાથ ધ્રુજતા નથી. ચેતન એવા આત્માને પૂર્વ કર્મના સંયોગે કુમતિ નારી રૂપે વળગેલી છે. ચેતન તેનાથી છુટવા ઝંખે છે પણ કર્મોએ ચેતનના ગળામાં ઘંટની જેમ તેને વળગાડી છે. ચેતન તેને જરા પણ ચાહતો. નથી એટલે તેણી ચેતનના પરિવાર પર ખીજ કાઢ્યા કરે છે.
તેણી ચેતનનો પિતા કે જે શુદ્ધ ચેતન છે, પરમાત્મા છે અને ચેતનની માતા કે જે સમતા છે, તેમજ ચેતનની ભગિની દયા અને ચેતનનો મિત્ર વિવેક તે બધાની બહાર હાંસી મજાક ઉડાવ્યા કરે છે. અન્યજનો પાસે પોતાના કુળની નિંદા કરતાં પણ તેણી શરમાતી નથી. ચેતનના માતાપિતા વિનયી-લજ્જાવંત-ધર્મભાવવાળા હોવાથી પોતાના ઘરની આબરૂ ન જાય તે ખાતર બધું સહન કરે છે. તેની સહનશીલતાને નબળાઈમાં ગણી કુમતિ પોતાનો સસરો કે જે ગુણ સંપન્ન ખાનદાન છે અને પોતાને માટે પિતા સમાન પૂજનીય છે તેને માટે કહે છે કે (સસરો મારો લાલો ભોલો) - મારો સસરો તો અક્કલ વિનાનો બાળક બુદ્ધિ જેવો વળી ભોલો એટલે મૂર્ખ છે અને (સાસુ બાલા કુંવારી) - મારી સાસુ પરણેલી છે પણ તેણીએ કદીય પોતાના પતિનું સુખ ભોગવ્યું જ નથી. તેણી બાલકુંવારી સમાન જીવન જીવ્યા છતાં તેને પુત્રની ઉત્પત્તિ થઈજ કેવી રીતે ? આવા પ્રકારે બોલીને પોતાના સાસુ સસરાને બહારમાં. વગોવી રહી છે. (પિયુજી હમારો પોઢે પારણીએ) - હું એવા પતિને પરણી છું કે જેને પોતે પતિ તરીકેનું સુખ ભોગવ્યું જ નથી. મારો પતિ અત્યંત અજ્ઞાની હોવાથી છ માસના બાળકની જેમ પારણામાં પોઢનારો છે. એ મોહની ભરનિદ્રામાં સુતેલોજ પડ્યો છે. એ મોહની ઊંઘમાંથી જાગેજ નહિ એટલા માટે તે પતિને નાદાન બાલક માની હિંડોળે હીંચી રહી છે. પોતાની એબને તે ન જાણી જાય.
પરોપકારની વાવણી એ ઉન્નતિનું વાવેતર છે.