________________
આનંદઘન પદ - ૯૮
૨૯૭
હવે આ પદમાં પણ જે આના સારનો નિવેડો કરી આપે તે અવધૂત યોગી મારા સાચા ગુરુ છે, એવી ખુમારીભરી ભાષા તેઓએ વાપરી છે અને પોતાના પરમગુરુ પરમાત્મા પ્રત્યે ભકિતભાવથી પ્રેરાઈને અવધૂ સો જોગી ગુરુ મેરા - ઈન પદકા કરે રે નિવેડા પદની રચના કરી છે.
એક વૃક્ષ એવું છે કે જેને મૂળ અર્થાત્ મૂળિયા નથી, કંદ નથી, થડ નથી છતાં તે વૃક્ષ છાયા આપી રહ્યું છે. તેને ડાળ-ડાળીઓ-શાખા-પ્રશાખા કાંઈ નથી, મોર પણ આવતા નથી અને ફૂલ પણ લાગતા નથી અને છતાં આશ્ચર્ય એ છે કે તે અમૃત સમાન મીઠા ફળ આકાશમાં અદ્ધર લાગેલા છે તો તે વૃક્ષ કયું? તેનું નામ શું ? તેના ફળ કયાં ? તેની શોધ કરો. આ પ્રસ્ત છે – આ કોયડો છે. | કોયડાનો ઉકેલ - સમાધાન : આત્માની ત્રણ અવસ્થા છે. બહિરાત્મા, અંતરાત્મા, પરમાત્મા. જીવની મનોદશાને અનુરૂપ તેને આશ્રય આપનાર યોગ્ય સ્થાનકો અનુક્રમે (૧) સંસાર વૃક્ષ (૨) બોધિબીજરૂપ ચૈતન્ય વૃક્ષ અને (૩) નિર્મળાનંદની પૂર્ણ અનુભૂતિરૂપ કેવલ્ય વૃક્ષ. આ ત્રણે વૃક્ષોના ફળ અનુક્રમે (૧) કડવા વિપાક રૂપ (૨) મીઠા મધુરા શેરડીના રસ જેવા (૩) અમૃત રસા જેવાં હોય છે.
હવે આ ત્રણે વૃક્ષોની છાયા કેવી છે? તો કહે છે કે પહેલુ સંસાર વૃક્ષા તેની છાયાની ઠંડક મૃગજળ જેવી - તાપનો પ્રતિભાસ પેદા કરનારી છે. માથે ઉનાળાનો સૂર્ય તપી રહ્યો હોય ત્યારે વૃક્ષના પાંદડાઓની ઘટાઓ પોતે તાપને ઝીલીને મુસાફરને ઠંડક આપે છે તે ઠંડક ક્ષણવાર પુરતી હોય છે. એ વૃક્ષની બહાર નીકળતા પાછો ગરમીનો અનુભવ થાય છે. તેમ સંસાર વૃક્ષની છાયા પણ એવી છે કે જેમાં પુણ્યના ઉદયે બધી અનુકૂળતાઓ મળે ત્યારે મન કાંઈક ઠંડક અનુભવે પણ જેવો પુણ્યનો ઉદય પુરો થાય - સામગ્રીઓ ચાલી જાય એટલે પાછી મનમાં બળતરા થવા માંડે. હાલના માનવીમાં સંસાર વૃક્ષની છાયા આપવા જેટલો પણ પરોપકાર ગુણ રહ્યો નથી તેવા જીવોને માટે તો સંસાર વૃક્ષની છાયા કટુ વિપાક સમાન કહી છે.
વ્યવહાર કરણી ઉપર ભાર મૂકે છે જ્યારે નિશ્વય દષ્ટિ ઉપર ભાર મૂકે છે.
