________________
આનંદઘન પદ - ૮૯
૨૩૯
રેલાવે છે અને એમાંથી નીકળતા નાદ ધ્વનિને બીજા વાજિંત્રોના લય અને તાલ સાથે સંધાન કરી નિયમાનુસાર ક્રમબદ્ધ દાંડી પછાડીને ગીતના સુર સાથે ભેળવીને ગીતને મધુર બનાવે છે. બસ તેજ રીતે માનવજીવનને નિયમાનુસાર ક્રમબદ્ધ પૂર્વક ચલાવવામાં આવે તો તેમનું જીવન મધુર બની મનને પ્રસન્નતા આપનારું અને સંસારને મધુર બનાવનારું એક સંગીત બની જાય છે જે અન્ય એવા કઈક માનવીઓના જીવન બાગને સુધારવામાં ખૂબ મદદગાર બને છે. મુક્તિના માર્ગે ચાલવા માટે વ્યવહાર અને નિશ્ચય બંનેની સમતુલા જાળવવી જરૂરી છે. જો તે ન જળવાય અને જીવ એક બાજુ પર ઢળી પડે તો તેમાંથી વાગતું સંગીત પછી બેસર હોય છે જે જીવનને આનંદ આપતા નથી. બંનેની સમતુલા જાળવવામાં ન આવે અને કોઈપણ એક નય ઉપર વધુ પડતો ઝોક આપીને જીવન જીવવામાં આવે તો ત્યાં વિચારોની “અતિ” થાય છે. વ્યવહાર માર્ગને સારી રીતે આચાર્યા વિના તેમજ ગુણોની શ્રેણિએ દમબદ્ધ ચડ્યા વિના જ એકલા નિમ્યયનયની વિચારણાથીજ મલિ થઈ જતી હોય તો જ્ઞાનીઓએ અપનાવેલ વ્યવહાર માર્ગ અતિક્રમમાં ખપે. પણ જ્ઞાનીઓએ અપનાવેલા ક્રમમાં અતિમ હોયજ નહિ. કારણ કે તેઓનો બોધ સ્ટેપ બાય સ્ટેપ માનસાર આગળ વધવાનો છે. તેને ન અપનાવતાં એકદમ છલાંગ મારી ચૌદમે પગથીએ પગ મુકાય એવી કોઈ નિશ્ચિંતતા, એકાંત માટે નિશ્ચયવાદ ખાત્રી આપતો નથી. ક્યારેક મરૂદેવા માતા કે ૧૫૦૦ તાપસીને જે અંતર્મુહૂર્તમાંજ બધુજ પતી ગયું અને કેવળજ્ઞાન થઈ ગયુ એવા. દષ્ટાંતો મળે તેથી વ્યવહાર માર્ગની તેમજ પગલે પગલે આગળ વધવાની રીત કાંઈ ખોટી ઠરતી નથી. વળી મરૂદેવા માતા વગેરેના દષ્ટાંતોનો આધાર લઈને જીવ નિશ્ચય-વ્યવહાર ઉભય સંમત મોક્ષમાર્ગનો પરષાર્થ ન ખેડે તો તેને અંતે સંસારમાં રઝળપાટ જ કરવો પડે છે.
ખાલી વિચારોથી કે હવાઈ કિલ્લા ઘડવાથી સિદ્ધિ થતી નથી. એનું નામજ પ્રમાદાચરણ. જયાં કોઈ પણ એક નયના વિચારોની અતિ થાય છે ત્યાં કાર્યસિદ્ધિ થતી નથી. જે કાર્ચ સહજ રફતારથી થતું હોય તેમાં ત્વરિત સફળતા ઈચ્છવી તે દોષ છે. તે જ રીતે કાર્યસિદ્ધિના હેતુને વિચાર્યા વિના ખાલી દોડધામ કરવાથી પણ કાર્યમાં સફળતા મળતી નથી. માટે કાર્યના હેતુને સૌ પ્રથમ સમજવાની જરૂર છે. હેતુને સમજ્યા વિના જે કાંઈ કાર્ય
પ્રવૃત્તિ બદલવા પૂર્વે સમજ બદલવી અત્યંત જરૂરી છે.