________________
આનંદઘન પદ - ૮૪
૨૦૩
જોઈએ અને તે અહિંસા વગેરે શુદ્ધ અનુષ્ઠાનથી સાધી શકાય છે માટે હે આર્ય ! આટલા ઉપરથી તારા ધ્યાનમાં આવ્યું હશે કે સર્વ અનષ્ઠાનો ચિત્તશુદ્ધિ માટે કરવાના છે અને વિશેષ પ્રકારે શુદ્ધ મન તે સર્વોત્તમ ધ્યાન છે માટે આખી દ્વાદશાંગીનો સાર ધ્યાન યોગ છે. જે પ્રાણી મોક્ષ મેળવવાની ઈચ્છા રાખતો. હોય તેણે ધ્યાન યોગને સિદ્ધ કરવો જોઈએ. બાકીના સર્વ અનુષ્ઠાનો અને બીજા જે મૂળ-ઉત્તર ગુણો છે તે સર્વ ધ્યાનયોગના અંગ જેવા છે. - કષાયોની ચોકડીને તોડવા અને અનંત ચતુષ્ક જે સાધ્ય છે તેનાથી અભેદ થવા માટે જે સાધના ચતુષ્કો ચાર પ્રકારના આપ્યા છે તે ચારે પ્રકારમાં અંતિમ પ્રકાર ભાવના-ધ્યાનનો છે.
ચાર કષાય તે ક્રોધ, માન, માયા, લોભ જે પાછા ચાર પ્રકારના અનંતાનુબંધી, પ્રત્યાખાની, અપ્રત્યાખાની અને સંવલન હોય તેને તોડવા અને અનંત દર્શન, અનંત જ્ઞાન, અનંત સુખ અને અનંત વીર્ય એ સાધ્ય ચતુષ્કની પ્રાપ્તિ માટે જે સાધના ચતુષ્ક આપ્યા છે તે (૧) દાન, શીલ, તપ અને ભાવ (૨) નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ભાવ (૩) દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ (૪) ધર્મ, અર્થ, કામ, મોક્ષ (ભાવ-સ્વભાવ) ચાર પ્રકારના છે. આ ચારમાં પ્રથમ ત્રણને સાધન - આલંબન બનાવી ભાવ પૂર્વક આરાધી ભાવને પામવાનો છે અને પછી ચોથા ભાવથી ભાવમાં રહી એટલે કે ધ્યાન દ્વારા સ્વભાવમાં પાછા ફરવાનું છે અને ત્યાં સાદિ અનંત સ્થિત થવાનું છે. ભાવથી ભાવ એટલે ધ્યાનની - મનોયોગની સાધના દ્વારા સ્વભાવમાં સ્થિત થવાનું છે જે ઊંચામાં ઊંચી સાધના છે.
લાગી લગન હમારી જિનરાજ ! સુજસ સુન્યો મેં લાગી...૧ કાહુ કે કહે કબહૂ નહિ છૂટે - લોકલાજ સબ કારી જેસે અમલી અમલ કરતે સમે - લાગી રહી ળ્યું ખુમારી... ૨
યોગીરાજ કહે છે કે હે પ્રભો ! કયા કારણે જગત આપને જિનરાજ નામથી સંબોધે છે. એક કાળે આપ પણ અમારા જેવા સામાન્ય માનવી હતા. આપે એવા તે કયા કાર્યો કર્યા કે આપની યશકીર્તિ જિનરાજના નામથી આજે પણ
વ્યવહારમાં કરવાપણું છે, નિશ્ચયમાં થવાપણું છે જ્યારે આત્મામાં હોવાપણું છે.