________________
આનંદઘન પદ - ૮૩
૧૯૧
જેમ પોતાનામાં પ્રતિબિંબિત પદાર્થો આવવા છતાં દર્પણને ભાર લાગતો નથી અને ક્રોધાદિના વિકારો થતા નથી તેમ શેયોને જાણવા છતાં તેઓ રાગાદિભાવોરહિત નિર્વિકારી જીવન જીવી રહ્યા છે અને જીવનને સાર્થક બનાવી રહ્યા છે એવા અંતર્યામી પુરુષોનો આ દેશમાં વસવાટ છે.
(નિર્મળ મન મંત્રી વડો - રાજા વસ્તુ વિચાર હો)
દરેક વ્યકિતની અંદર પોતાના મનના ભંડકીયામાં ઢગલાબંધ અનુભવોનો ખડકલો સંસ્કાર રૂપે જમા થયેલો હોય છે. પોતે આંખો બંધ કરીને બેસે તો પણ તે સંસ્કારો કીડિયારાની જેમ ઉભરાઈ ઉભરાઈને દૃષ્ટિ પથ પર આવે છે. ભયોની ભૂતાવળનું આ ચલચિત્ર મનની ભીતર ચાલ્યા જ કરતું હોય છે. જ્યારે આવા દશ્યો સદંતર ભૂંસાઈ જાય છે ત્યારે નિર્મળ થયેલ જ્ઞાનચક્ષુ દ્વારા પરમાત્માને પામી શકાય છે. વસ્તુતત્ત્વ વિચારતાં પરમાત્મ દર્શન માટે ચક્ષુની આવશ્યકતા નથી કેમકે આત્મા સ્વયં પ્રકાશક શક્તિ છે. ચક્ષુ તો અંતર આત્માની બારી જેવું છે. એ બારીમાંથી જોવાવાળો સ્વયં ચેતન્ય સ્વરૂપ આત્મા.
બહારના પદાર્થોને જોવા માટે ચક્ષુની જરૂર છે પરંતુ ભીતર વસતા ચિઘના આત્માને જોવા કે પામવા માટે ચક્ષુ, મન, વચન વગેરે કોઈની જરૂર નથી. દુનિયાના ભૌતિક પદાર્થોને જોવા-જાણવા-વર્ણવવા-સાંભળવા કે સમજવા માટે આપણી ઈન્દ્રિયો વગેરે બહિર્મુખ સાધન બની શકે પણ આધાર તો નિર્ગુણ - નિષ્ક્રિય-અમૂર્ત ચેતવ્ય બ્રહ્મનોજ લેવો પડે. વળી બ્રહ્મવિદ્યાના મંદિરમાં પ્રવેશ મેળવવા માટે પહેલા ઈન્દ્રિય-મન-બુદ્ધિ ચિત્ત -અહંકાર રૂપી પગરખાં બહાર ઉતારવા જ પડે. આવા અગમ્ય પરમાત્મા વિષે કેવી રીતે ઉપદેશ આપવો તે સમજાતું નથી.
આત્મા વિશે સામાન્ય રીતે આપણને જે જ્ઞાન હોય છે તેને સંપૂર્ણ સત્ય માની લેવાની ભૂલ આપણે ન કરીએ અને પ્રત્યેક પળે સભાનતા કેળવીએ. તોજ આત્મજ્ઞાનને માર્ગે પદાર્પણ કરી શકીએ. જ્યાં નિસ્પૃહતા હોય ત્યાંજ નિર્ભયતા ટકે છે. સ્પૃહાવાળાને જગતમાં
બાહ્ય અસરથી ભિન્ન એવું ભીતર તે સમાધિ.
