________________
આનંદઘન પદ - ૭૯
૧૬૯
ધર્મને શુષ્ક બનાવી દીધો. ગન્તવ્યના લક્ષ વિનાનું ગમન રહ્યું. અથવા તો. સાધનને સાધ્ય માની સાધનમાં જ અટકી ગયા. આનું પરિણામ એ આવ્યું કે વર્તમાન સમય કે ક્ષણ જે લાખેણી હતી તેને જતી કરીને ભૂતકાળ કે જે મડદા રૂપ હતો, ધરતીમાં દટાઈ ગયો હતો તેની યાદમાં અંનતો સમય ખોઈ નાંખ્યો અને ભવિષ્યકાળ કે જેને કોઈ જાણી શકતું નથી તેને જાણવા પાછળ પડી. ગયો, આનું નામજ આત્માનો અજ્ઞાન ભાવ.
જેમ ઋતુ ઋતુ પ્રમાણે ઠંડી-ગરમી-વર્ષા-શરદ-હેમંત-શિશિર આવે છે, વસંતમાં નવા પાંદડા આવે છે, પાનખરમાં પાંદડા ખરી પડે છે તેમ કાળ લબ્ધિનો પરિપાક થશે ત્યારે ભાવ ચારિત્ર એની મેળે પ્રગટશે ત્યારે ભવના ચક્રાવામાંથી છુટવાના વિચાર સ્વયં જાગશે એવી આશાઓ અને ઈચ્છાઓના તાંતણે બંધાઈને જીવ સમય વ્યતીત કરી રહ્યો છે. પરંતુ આવી નિર્માલ્યતા સાધકમાં નથી હોતી. પુરુષાર્થનો લોપ કરનાર આવા વિચારો તરફ લક્ષ ના આપતા આત્માનું ઘડતર કેમ કરવું તે તરફ તેની દૃષ્ટિ હોવાથી પ્રતિપળે આત્મભાવમાં જાગૃત રહી ભાવીને તે પ્રમાણે ઘડે છે અને પૂર્વે જે ભાવિ નિર્માણ થઈ ચૂકયુ છે તેને ભાગ્યવશ છોડી આગળના માર્ગે વધવા કટિબદ્ધ થાય છે.
(૪) કેવલ્યલક્ષ્મી : ભવ દુ:ખમાંથી છુટવાની માત્ર તમન્નાજ રાખવી કે મુક્તિ સુખને ભોગવવાના માત્ર મનોરથ કેળવવા પણ તે માટેનો કોઈ પણ જાતનો સક્રિય પ્રયાસ ન કરવો તે પણ એક જાતનો માયાનો પ્રકાર સમજવો.
જ્યારે સાધક આત્મા તો સહજતાપૂર્વક સમાધિભાવથી ફળ કામનાની ઈચ્છા રાખ્યા વગર નિષ્કામ ભાવથી જે કરણી થાય તેમાં નિમગ્ન બની મોક્ષમાર્ગ આરાધે છે તો ભાવિ પણ તેવા પ્રકારનુંજ ઘડાય છે. આ પ્રમાણે કરવાથી સાધક આત્મા જિનલક્ષ્મી - મોક્ષલક્ષ્મી અને ભાગ્યલક્ષ્મી બંનેને પોતાના ઘરમાં સ્થાન આપે છે. વાસ્તવિક એજ આત્મશ્રેય કરનારી શ્રેયસકારી શ્રી લક્ષ્મી છે જેને શ્રી દેવી એટલે કે લક્ષ્મી દેવી કહી આવકારી છે. આત્મ વિચાર અને આત્મ ભાવને કેન્દ્રસ્થાને રાખી જે આત્મા મોક્ષમાર્ગ સાધે છે તેને મોક્ષ ન મળે ત્યાં સુધી ગૃહલક્ષ્મીની માયામાં મુંઝવતી નથી, ધનલક્ષ્મીમાં ફસાવતી નથી અને ભાગ્યલક્ષ્મીનો સાથ મેળવી આત્મવિકાસ સાધતો રહે છે.
આંશિક શુદ્ધિ એ સાધન છે તો પૂર્ણ શુદ્ધ એ સાધ્ય છે.