________________
આકૃતિપર એકાગ્રતા
૩૪૭ થાય છે. અર્થાત્ મનપણે પરિણમેલ આત્મા મનથી છુટો પડી પિતાપણે (સ્વપણે) સ્વસ્વરૂપ રહે છે.
આ સ્વલ્પ વખતની પણ ઉત્તમ અવસ્થાને લય અવસ્થા કહેવામાં આવે છે. આ લય અવસ્થામાં વધારે વખત સ્થિતિ થતાં તત્વજ્ઞાન-આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. આ બાબત આજ પ્રકાશમાં ગુરૂવર્ય શ્રી હેમચંદ્રસૂરિ કહે છે કે
यावत् प्रयत्नलेशो यावत्संकल्पकल्पना कापि । तावन्न लयस्यापि प्राप्तिस्तत्त्वस्य का तु कथा ॥
આ પ્રમાણે એકાગ્રતાનું અંતિમ ફળ બતાવી, કેવી રીતે એકાગ્રતા કરવી તે વાત સહેલાઈથી સમજી શકાય તે માટે આજ વાત કરી જરા વિસ્તારથી કહેવામાં આવી છે.
આકૃતિ ઉપર એકાગ્રતા, કઈ પણ પૂજ્ય પુરૂષ ઉપર ભક્તિવાળા માણસે ઘણી સહેલાઇથી એકાગ્રતા કરી શકે છે. ધારે કે તમારી ખરી ભક્તિની લાગણી ભગવાન મહાવીર દેવ ઉપર છે. તેઓ તેમની છઘસ્થાવસ્થામાં રાજગૃહીની પાસે આવેલા વૈભારગિરિના પહાડની એક ગીચ ઝાડીવાળા પ્રદેશમાં આત્મધ્યાનમાં નિમગ્ન થઈ ઉભેલા . આ સ્થળે વૈભાર ગિરિ, ગીચ ઝાડી, સરિતાના પ્રવાહને ધેધ, અને તેમની અgિબાજુને હરિયાળે, શાંત, અને રમણીય પ્રદેશ આ સર્વ તમારા માનસિક વિચારથી ક૯. આ કલ્પના મનને શરૂઆતમાં ખુશી રાખનાર છે, પછી મહાવીર પ્રભુની પગથી તે મસ્તક પર્યત સર્વ આકૃતિ એક ચિતાર જેમ ચિતરતે હોય તેમ હળવે હળવે તે આકૃતિનું ચિત્ર તમારા હદયપટ પર ચિતરે, લેખે, અનુભવે. આ આકૃતિને સ્પષ્ટપણે તમે દેખતા હે તેટલી પ્રબળ કલ્પનાથી મનમાં આલેખી, તેના ઉપર તમારા મનને સ્થિર કરી રાખે. મુહૂર્ત પર્યત તે ઉપર સ્થિર થતાં ખરેખર એકાગ્રતા થશે.
આ પૂજ્ય મહાત્માના શરીરને તમોએ નહિં દેખેલું હોય અને તેથી તમે તેને કલ્પી ન શકતા હો તે, તેમની પ્રતિમાજી મૂર્તિ ઉપર એકાગ્રતા કરે.
આ એકજ દષ્ટાંત છે, આજ રીતિ દ્વારા તેમના સમવસરણને
