________________
ચાલતી નાડીને રોકવાને અને બીજીને ચલાવવાને ઉપાય. ૨૮૩ મંડળથી મંડળાંતર જતા પવનને જાણવાને ઉપાય.
यदा न ज्ञायते सम्यक् पवनः संचरन्नपि । पीतश्वेतारुणश्यामै-निश्चेतव्याः सबिंदुभिः ॥ २४८ ॥
એક મંડળથી મંડળાંતરમાં જતા પુરંદરાદિ પવન જ્યારે સારી રીતે જાણી ન શકાય, ત્યારે તેને પીળા, ઘેળા, લાલ, અને કાળા (લીલા) બિંદુઓ વડે નિશ્ચય કર. ૨૪૮.
બિંદુ જેવાને ઉપાય. अंगुष्ठाभ्यां श्रुतीमध्यां-गुलीभ्यां नासिकापुटे । अंत्योपांत्यांगुलीभिश्च पिधाय वदनांबुजं ॥ २४९ ॥ कोणावक्ष्णोनिपीडयाघां-गुलीभ्यां श्वासरोधतः । यथावणे निरीक्षेत बिंदुमव्यग्रमानसः ॥ २५० ॥ युग्मम्
બે અંગુઠાંથી બે કાનનાં છીદ્ર દબાવવાં મધ્ય આંગળીઓથી નાસિકાનાં છીદ્રો દબાવવાં. અનામિકા અને કનિષ્ઠા આંગળીઓથી મુખ દબાવવું અને તર્જની આંગળીઓથી આંખના ખુણા દબાવી, શ્વાસોશ્વાસને રોકી રાખી, શાંત ચિત્તથી ભ્રકુટીમાં જે વર્ણના બિંદુઓ દેખાય તે જોવાં. ૨૪૯–૨૫૦.
બિંદુના જ્ઞાનથી પવનને નિર્ણય. पीतेन बिंदुना भौमं सितेन वरुणं पुनः । कृष्णेन पवनं विद्या-दरुणेन हुताशनम् ॥ २५१ ॥
જે પીળું બિંદુ દેખાય, તે પુરંદર વાયુ, ઘોળું બિંદુ દેખાય તે વરૂણ વાયુ, કૃષ્ણ (લીલું.) બિંદુ દેખાય, તે પવન નામને વાયુ અને લાલ બિંદુ દેખાય તે અગ્નિ નામને વાયુ છે એમ જાણવું. ૫૧. ચાલતી નાડીને રોકવાનો અને બીજીને
ચલાવવાના ઉપાય, निरुरुस्सेद् वहन्तीं यां वामां वा दक्षिणामय । तदंगं पीडयेत्सद्यो यथा नाडीतरा बहेत् ॥ २५२ ॥
