________________
अथ प्रारभ्यते कर्मविपाकचिन्तनाष्टकमेकविंशतितमम् ।
આ પૂર્વે મુનિ મહાત્માને સર્વસમૃદ્ધિઓ પ્રાપ્ત થાય છે તે જણાવ્યું. પરન્તુ આ બધી સમૃદ્ધિમાં તેઓશ્રી કોઈ પણ રીતે મમત્વ કરતા નથી. સમભાવને જાળવી રાખે છે. કોઈ વાર પુણ્ય અને ક્ષયોપશમની અલ્પતાને કારણે આવી સમૃદ્ધિ ન મળે તોય તેઓશ્રી કર્મના વિપાકોનું ચિન્તન કરીને સમભાવમાં સ્થિર રહે છે. તેથી મુનિ મહાત્માઓના સમભાવની સ્થિરતાના કારણભૂત કર્મવિપાકના ચિન્તનનું સ્વરૂપ વર્ણવાય છે :
दुःखं प्राप्य न दीनः स्यात्, सुखं प्राप्य च विस्मितः ।
મુરઃ વિપાક્ય, કાનન પરવશ બન્ ગાર?–ા.
કર્મના શુભાશુભ પરિણામને પરવશ બનેલા જગતને જાણતા મુનિમહાત્મા દુઃખને પામી દીન બનતા નથી અને સુખને પામી આશ્ચર્યવાળા બનતા નથી.” આ અનાદિ અનન્ત સંસારમાં અનન્તાનન્ત જીવો કર્મના યોગે પરિભ્રમણ કરી રહ્યા છે. આ સંસારમાં પરિભ્રમણના કારણ તરીકે કર્મનું વર્ણન પોતપોતાની રીતે દરેક દર્શનકારોએ કર્યું છે. કર્મના યોગે સંસાર છે. સંસારમાંથી મુક્ત થવાની ઈચ્છા હોય તોપણ કર્મથી રહિત બન્યા વિના સંસારથી મુક્ત થવાશે નહિ જ. સંસારમાં જીવો શુભાશુભ કર્મોના વિપાકને પરવશ છે. “ઈચ્છા મુજબ મળતું નથી અને અનિષ્ટ મળ્યા વિના રહેતું નથી." - આ શુભાશુભકર્મની પરવશતા છે.
આવી સ્થિતિમાં સુખ કે દુઃખ જે કાંઈ પણ મળે છે તે આપણા પોતાના જ શુભાશુભ કર્મનું ફળ છે – એમ માનીને મુનિ મહાત્મા સુખ પામીને આનંદ પામતા નથી અને દુઃખ પામીને દીન બનતા નથી. આત્માથી ભિન્ન એવા પરપદાર્થથી પ્રાપ્ત એવા પર પદાર્થને લઈને હર્ષ કે વિષાદ કરવાનું વસ્તુતઃ કોઈ જ કારણ નથી. પરન્તુ અજ્ઞાનને આધીન બની અવિવેકી આત્માઓ પરપદાર્થોને સ્વપદાર્થો માનીને તે તે પદાર્થોમાં હર્ષ કે વિષાદ કરતા હોય છે.
પૂ. મુનિ ભગવન્તો તો પરમજ્ઞાની અને વિવેકી હોવાથી સમસ્ત જગતને કર્મથી પરવશ જાણતા હોવાથી તે તે નિમિત્તે પ્રાપ્ત થયેલા સુખ કે દુઃખથી હર્ષ કે
(૩૫
