Gyansara Prakaran Part 01

SR No.: 006013
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust
Publication Year: 2007
Total Pages: 156
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 72

अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे अष्टमं त्यागाष्टकम् ।
સાતમા અષ્ટકથી ઈન્દ્રિયજયનું નિરૂપણ કર્યું. ઈન્દ્રિયો ઉપર જય મેળવ્યા પછી તેને વધારવા માટે કે ટકાવવા માટે ત્યાગની આવશ્યકતા છે. તેથી હવે ત્યાગનું વર્ણન કરાય છે. સામાન્યથી કોઈ પણ વસ્તુને છોડી દેવી : એને ત્યાગ કહેવાય છે. આપણા માટે ત્યાગ : એ નવી વસ્તુ નથી. જાણે અજાણે આજ સુધી એ ત્યાગની પ્રવૃત્તિ સતત ચાલતી જ રહી છે. અહીં જે ત્યાગની વાત કરવાની છે, તે ઈન્દ્રિયજ્યની રક્ષા કે વૃદ્ધિ માટેના ત્યાગની વાત છે. દુઃખ અને દુઃખસાધનનો ત્યાગ આપણે કરતા જ આવ્યા છીએ. તે અંગે કશું જ જણાવવાનું ન હોય-એ સમજાય એવું છે. પરંતુ સુખ અને સુખનાં સાધનોના ત્યાગની કર્તવ્યતા અંગે જ અહીં કહેવાનું છે. ઈન્દ્રિયોને વિષયોને અનુલક્ષીને ત્યાગનું નિરૂપણ આ પૂર્વે કર્યું છે. અહીં સુખનાં સાધનોને મેળવી આપનારાં માતાપિતાદિના ત્યાગ અંગે મુખ્યપણે જણાવાય છે : - સંતાતા છુથોપયોનું વિતરં નિનY.
धृतिमम्बाञ्च पितरौ, तन्मां विसृजतं ध्रुवम् ॥८-१॥ “સંયમને અભિમુખ થયેલો આત્મા શુદ્ધ-ઉપયોગસ્વરૂપ પોતાના પિતાનો અને ધૃતિસ્વરૂપ પોતાની માતાનો આશ્રય કરે. તેથી જન્મના નિમિત્તભૂત હે માતાપિતા! તમે મને ચોક્કસ છોડો.” આશય એ છે કે મુમુક્ષુ આત્મા જાણે છે કે આહારપર્યાપ્તિનામકર્મના ઉદયથી માતાની કુક્ષિમાં મારે જનમવું પડેલું. એમાં નિમિત્ત બનેલાં મારાં માતાપિતા લૌકિક રીતે જ માતા-પિતા છે. વાસ્તવિક રીતે મારા આત્માને એમની સાથે કોઇ નિસબત નથી. સંસારથી મુક્ત બનવા માટે સંયમને અભિમુખ બનેલા મુમુક્ષુ શુદ્ધ-ઉપયોગ-સ્વરૂપ પોતાના પિતાનો જ આશ્રય કરે છે.
રાગદ્વેષથી રહિત એવા જ્ઞાનને શુદ્ધ ઉપયોગ કહેવાય છે. જ્ઞાનાત્મક ઉપયોગ હોવા છતાં તે શુદ્ધ જ હોય એવો નિયમ નથી. જ્ઞાનમાં આપણી રુચિ-માન્યતા ભળે છે ત્યારે તે જ્ઞાન શુદ્ધ બનતું નથી. રાગદ્વેષથી તે જ્ઞાન મલિન બનતું હોવાથી અશુદ્ધ બને છે. જ્ઞાનમાં વિષયનો પ્રતિભાસ તો રહેવાનો જ. પરન્તુ વિષયના સારાનરસાપણાનો પણ ત્યારે જે પ્રતિભાસ થાય છે તે ઉપયોગને અશુદ્ધ બનાવે છે. અનવરત વહેતા નદીના નિર્મળ નીરને જેમ કચરો અશુદ્ધ બનાવે છે, તેમ આપણી રુચિ
(૭૧