Page Text
________________
તૃષ્ણાસ્વરૂપ પાણીથી પરિપૂર્ણ એવી ઈન્દ્રિયો ક્યારાસ્વરૂપે વિકારસ્વરૂપ વિષવૃક્ષોને સીંચ્યા જ કરે છે. આવા સંયોગોમાં ખરેખર તો તૃષ્ણા ઉપર જ કાપ મૂકવો જોઈએ. તૃષ્ણાના કારણે ઇન્દ્રિયો વિષયોની પાછળ દોડ્યા કરે છે. આમ છતાં તૃષ્ણાઓ ક્યારે પણ પૂર્ણ થઈ નથી, થતી નથી અને થવાની પણ નથી. એનો અન્ત લાવવા માટે એની ઉપેક્ષા કરવા સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય નથી. વિષયોની પ્રાપ્તિ થયા પછી પણ તૃષ્ણાનો અન્ત આવતો નથી. એની પરંપરા ચાલ્યા જ કરતી હોય છે. આકાશનો જેમ અન્ત નથી, તેમ તૃષ્ણાનો પણ અન્ત નથી. સુવર્ણ અને રૂપાના કૈલાસ પર્વત જેટલા અસંખ્યાત પણ પર્વતોના આપણે સ્વામી હોઈએ તોપણ તૃષ્ણાનો અન્ત જ નહિ આવે. તૃષ્ણાથી બાકુળ થયેલા લોકોને જ વિષયો રમણીય લાગે છે. વિષયોના આસેવનથી એ તૃષ્ણા વધતી જ જાય છે. તેથી ઇન્દ્રિયોને વિષયોથી દૂર જ રાખવી જોઈએ..... એ પરમાર્થ છે. આ રીતે તૃષ્ણાનો અન્ત જ ન હોય અને તેથી ઈન્દ્રિયોને તૃપ્તિ થવાની ન હોય તો શું કરવું - તે જણાવાય છે :
सरित्सहस्रदुष्पूरसमुद्रोदरसोदरः ।
સિમાયિપ્રામો ભવ તૃતોડનાર ત્મિના ૭-રા “હજારો નદીઓથી દુઃખે કરીને પૂર્ણ કરી શકાય અર્થાત્ પૂર્ણ ન કરી શકાય એવા સમુદ્રના મધ્યભાગ જેવો આ ઇન્દ્રિયોનો સમુદાય ક્યારે પણ તૃપ્તિમાન થતો નથી. તેથી તે અન્તરાત્મા વડે (શુદ્ધ મન વડે) તૃપ્ત થા!” આશય એ છે કે હજારો નદીઓ સમુદ્રમાં ભળતી હોવા છતાં આજ સુધી સમુદ્ર પૂર્ણ થયો નથી. જેટલું પાણી એમાં જાય છે તે તેમાં સમાતું જ જાય છે. આવું જ ઈન્દ્રિયોનું છે. અનન્તો કાળ વ્યતીત થયો. એકેક વિષયોને અનન્તીવાર ભોગવ્યા છે. પરંતુ ઈન્દ્રિયો તૃપ્ત થઈ નથી. જે વિષયો ભોગવ્યા નથી એવા ભવિષ્યકાળના વિષયોની ઈચ્છા અને વિચારણા ચાલી જ રહી છે. ભૂતકાળમાં જે ભોગવ્યું છે, તેનું નિરન્તર સ્મરણ ચાલે છે. અને વર્તમાનમાં ભોગવી રહ્યા છે તેની પ્રત્યે મમત્વ છે. આ રીતે વિષયોને આશ્રયીને ત્રણેય કાળમાં ઈન્દ્રિયો અશુદ્ધ પ્રવૃત્તિમય છે. આમ છતાં ઈન્દ્રિયોને તૃપ્તિ નથી. ગમે તેટલું ભોગવીએ પણ ક્ષણવાર તૃપ્તિ દેખાય પછી તો જાણે ભોગવ્યું જ નથી-એવો જ અનુભવ થયા કરે. અતૃપ્તની જેમ ભટક્યા જ કરીએ અને તોપણ તૃપ્તિનું નામે ય સાંભળવા ન મળે. ખૂબ જ ભયંકર છે આ વિષયની તૃષ્ણા ! વિષયો ખૂટે પણ તૃષ્ણા ન મટે. ઇન્દ્રિયોની અભિલાષા કોઈ પણ રીતે પૂરી થવાની નથી. સમુદ્રના
(૬૫)
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |