Page Text
________________
સમ્યગ્દર્શનાદિને પામેલા વિશુદ્ધ યોગી જનોને યોગારૂઢ મહાત્માઓ કહેવાય છે. એ મહાત્માઓને યોગ સિદ્ધ હોવાથી તેઓશ્રીને બાહ્યક્રિયાની આવશ્યકતા નથી. કારણ કે બાહ્યક્રિયાથી મેળવવા યોગ્ય ફળની પ્રાપ્તિ તેઓશ્રીને થયેલી છે. પૂર્વકાળના સંસ્કારોને લઈને તેઓશ્રી બાફ્યુક્રિયાઓને કરતા જણાતા હોય તો પણ એ મહાત્માઓ અસલ્ગ અનુષ્ઠાન સ્વરૂપ અભ્યન્તર ક્રિયાઓમાં પરિણત હોવાથી શમના કારણે જ નિર્મળ થાય છે. શમથી જ તે મહાત્માઓની નિર્મળતા કઈ રીતે થાય છે. તે જણાવાય છે :
ध्यानवृष्टेर्दयानद्याः शमपूरे प्रसर्पति ।
विकारतीरवृक्षाणां, मूलादुन्मूलनं भवेत् ॥६-४॥ “ધ્યાનસ્વરૂપ મેઘની વૃષ્ટિથી દયાસ્વરૂપ નદીમાં શમનું પૂર પસરતું હોય ત્યારે તીર ઉપર રહેલાં વિકારસ્વરૂપ વૃક્ષો મૂળથી ઉચ્છેદ પામે છે.” કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ધર્મધ્યાન અને શુક્લધ્યાન સ્વરૂપ મેઘની વૃષ્ટિ થવાથી દયાસ્વરૂપ નદીમાં શમનું પૂર આવે છે.” આજ્ઞાવિચય, અપાયરિચય, વિપાકવિચય અને સંસ્થાનવિચય સ્વરૂપ ધર્મધ્યાન ચાર પ્રકારનું છે. “શ્રી વીતરાગપરમાત્માની પરમતારક આજ્ઞા ત્રણેય કાળમાં અબાધિત છે. પૂર્વાપરનો તેમાં વિરોધ નથી અને એકાન્ત હિતકારિણી છે....” ઇત્યાદિ સ્વરૂપે તેની, ચિત્તની એકાગ્રતાપૂર્વક જે વિચારણા છે, તેને આજ્ઞાવિચય ધર્મધ્યાન કહેવાય છે. આવી જ રીતે કર્માદિ અપાય, તેના ફળસ્વરૂપ વિપાક અને શ્રીતીર્થંકર પરમાત્માદિના સ્વરૂપની વિચારણાને અનુક્રમે અપાયરિચય, વિપાકરિચય અને સંસ્થાનવિય ધર્મધ્યાન કહેવાય છે, જે અપ્રમત્તયતિ મહાત્માઓને હોય છે. ચૌદપૂર્વના ક્ષયોપશમવાળા મહાત્માઓને આઠમા ગુણસ્થાનકથી પ્રારંભીને કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સુધી શુક્લધ્યાનનો પૂર્વાર્ધ હોય છે અને તેનો ઉત્તરાર્ધ શ્રી કેવલી પરમાત્માને યોગનિરોધ વખતે હોય છે.
આ ધ્યાનસ્વરૂપ મેઘના વરસવાથી દયાનદીમાં પૂર આવે છે. સર્વવિરતિધર્મમાં મુખ્યપણે અહિંસાધર્મ છે અને બાકીનાં મહાવ્રતો તેની રક્ષા માટેની વાડજેવાં છે. સ્વપર ભાવપ્રાણને ન હણવાના પરિણામને ભાવદયા કહેવાય છે. દ્રવ્યદયા પણ ભાવદયાની પ્રાપ્તિ માટે છે. અહિંસાસ્વરૂપ ભાવદયા નદી જેવી છે, જેમાં ધ્યાનની વૃષ્ટિથી પૂર આવે છે. તે પૂર શમસ્વરૂપ છે. ક્રોધાદિ કષાયના હાસથી શમની વૃદ્ધિ થાય છે અને તેથી આત્મામાં દયાના પરિણામ ચિકાર પ્રમાણમાં વધતા હોવાથી
૫૭
| SR No. | 006013 |
| Book Title | Gyansara Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious Trust |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 156 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |