________________
તોપણ તે આત્માના દુ:ખને દૂર કરી શકતું નથી. તેથી આત્મજ્ઞાનને જ પ્રાપ્ત કરવા માટે યત્ન કરવો જોઈએ તે જણાવાય છે :
यथा शोफस्य पुष्टत्वं, यथा वा वध्यमण्डनम् । तथा जानन् भवोन्मादमात्मतृप्तो मुनिर्भवेत् ॥१३-६॥
‘‘સોજાની પુષ્ટિની જેમ અને વધ કરવા માટે લઈ જવાતા માણસના અલંકારની જેમ ભવના ઉન્માદને જાણતા મુનિ આત્મામાં તૃપ્ત બને.’’ આશય એ છે કે શરીરમાં સોજા આવવાથી શરીર સ્થૂલ-પુષ્ટ બનેલું દેખાય છે, પરન્તુ તેવી પુષ્ટતા રોગના ઘરની હોવાથી તેને કોઈ ઈચ્છતું નથી. આવી જ રીતે જે માણસને વધ કરવા માટે લઈ જવાય છે ત્યારે તેને કણેરની માલા વગેરે પહેરાવવામાં આવે છે. પરન્તુ તે શણગાર મરણ માટેના હોવાથી તેને પણ કોઈ ઈચ્છતું નથી. સોજાને લઈને આવતી પુષ્ટતા અને વધને કારણે પ્રાપ્ત થનારી વિભૂષાના જેવો આ ભવનો ઉન્માદ-આનંદ
છે.
-
સામાન્ય રીતે માદક દ્રવ્યના પરિસેવનથી અનુભવાતો જે આનંદ છે, તેને ઉન્માદ કહેવાય છે. ક્ષણ માટે આનંદનો અનુભવ કર્યા પછી વિપાકસ્વરૂપે અનેક પ્રકારની યાતનાઓ જ, માદક દ્રવ્યોના પરિસેવનથી અનુભવવી પડતી હોય છે. સંસારમાં ગમે તેટલી અનુકૂળતા મળે તોપણ તેના વિપાકસ્વરૂપે અન્તે તો અનેક પ્રકારની યાતનાઓ જ વેઠવી પડતી હોય છે. તેથી સોજાની પુષ્ટતાની જેમ અને વધ્યના મંડનની જેમ અત્યન્ત તુચ્છ એવા ભવના ઉન્માદને પૂ. મુનિભગવન્તો જાણે છે અને તે કારણે તેઓશ્રી આત્મજ્ઞાનમાં તૃપ્તિનો અનુભવ કરે છે. સમસ્ત સંસાર પરભાવ સ્વરૂપ છે. તેમાં આનંદનો અનુભવ કરનારા ઉન્માદભાવને પામેલા છે. પૂ. મુનિભગવન્તો પરભાવના ત્યાગી છે. તેથી માત્ર તેઓ આત્મસ્વરૂપના જ ભોક્તા છે. આ જ તેઓશ્રીનું મૌન છે.
મુનિપણાના ભાવ સ્વરૂપ એ મૌન ઉત્તમોત્તમ છે. તેથી વાસ્તવિક જ આ મૌનનું અહીં વર્ણન કર્યું છે. વચન નહિ બોલવા સ્વરૂપ સુપ્રસિદ્ધ મૌન તો અનન્તીવાર પ્રાપ્ત કર્યું હોવાથી દુર્લભ નથી – એ જણાવાય છે :
सुलभं वागनुच्चारं, मौनमेकेन्द्रियेष्वपि 1 पुद्गलेष्वप्रवृत्तिस्तु योगानां मौनमुत्तमम् ||१३-७॥
૧૨૪
