________________
अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे त्रयोदशं मौनाष्टकम् ।
આ પૂર્વે નિઃસ્પૃહાષ્ટકમાં પરસ્પૃહાને મહાદુઃખ સ્વરૂપ અને નિઃસ્પૃહતાને મહાસુખરૂપે વર્ણવી છે. પૌદ્ગલિક સુખની સામગ્રીના અભાવમાં અને તે સામગ્રીની પ્રાપ્તિમાં દુઃખ અને સુખને માનીને તેને મેળવવા માટે આપણે પ્રયત્ન કરતા હોઈએ છીએ. તે વસ્તુતઃ મિથ્યાત્વનો પરિણામ છે. તેને દૂર કરવા માટે સમ્યત્વનો પરિણામ પ્રાપ્ત કરવો જોઈએ. તેથી સમ્યત્વના વાસ્તવિક પરિણામનું સ્વરૂપ, આ અષ્ટકથી વર્ણવાય છે :
मन्यते यो जगत्तत्त्वं, स मुनिः परिकीर्तितः । सम्यक्त्वमेव तन्मौनं, मौनं सम्यक्त्वमेव च ॥१३-१॥
“જગતના વાસ્તવિક સ્વરૂપને જે માને છે, તે મુનિ છે. તેથી સમ્યકત્વ જ મુનિ પણું છે અને મુનિ પણું સમ્યત્વ જ છે.” આશય એ છે કે પૂર્વે જણાવેલી નિઃસ્પૃહતા વાસ્તવિક રીતે પૂ. મુનિભગવન્તોને પ્રાપ્ત થતી હોય છે. તેથી નિઃસ્પૃહતાનું વર્ણન કર્યા પછી મુનિપણાનું વર્ણન કરાય છે. જેમને પરસ્પૃહા મહાદુઃખ છે અને નિઃસ્પૃહતા પરમસુખ છે - એનો બોધ થયો છે, એવા મહાત્માઓને આત્મા અને તેના ગુણોને છોડીને સમગ્ર પર પદાર્થો સ્વરૂપ જગત અનુપાદેય જણાય છે. જગતનું એ સ્વરૂપ જ વાસ્તવિક છે. સ્વપરના વિવેકથી પૂર્ણ એવા જ્ઞાન વડે મુનિભગવન્તો સકલ જગતને પર સ્વરૂપે જુએ છે. તેથી તદ્દન જ નિરર્થક એવા પરપદાર્થોની તેમને સહેજ પણ સ્પૃહા થતી નથી. થોડી પણ પરપદાર્થોની સ્પૃહા થાય તો સમજી લેવું જોઈએ કે હજુ જગતનું વાસ્તવિક જ્ઞાન થયું નથી.
આ સુખનું સાધન છે અને આ દુઃખનું સાધન છે.” “આ અનુકૂળ છે અને આ પ્રતિકૂળ છે.” “આ ઈષ્ટ છે અને આ અનિષ્ટ છે” ... ઇત્યાદિ સ્વરૂપે જગતને આપણે જાણીએ છીએ. પરન્તુ વસ્તુતઃ એ જગતના તત્ત્વનું જ્ઞાન નથી. “આત્મા અને આત્મગુણોને છોડીને સમગ્ર જગત પર છે.” “જગતના કોઈ પણ પદાર્થો આત્મસ્વરૂપના સાધક પણ નથી અને બાધક પણ નથી.' ... ઈત્યાદિ સ્વરૂપે જગતને જાણી લેવાથી જગત્તત્ત્વનું જ્ઞાન થાય છે.
-૧૧૮)
