________________
૫૦
બાબા મુકતાનંદ પરમહંસ બતાવે છે. આ કાર્યકારિણી શક્તિનાં અનેક નામ છે, જેવા કે ચિતિ, યોગિણી, કુંડલિની, ભગવતી જગદંબા વગેરે. શક્તિ વિના શાક્ત નથી અને શાક્ત વિના શક્તિ નથી, અને એક જ છે.
જ્યારે નિર્ગુણ નિરાકાર સત્તા જે વિશુદ્ધ પરમ ચૈતન્યરૂપ છે તે સ્પંદનયુક્ત થાય છે ત્યારે આ શક્તિ ક્રિયાશીલ બની જાય છે. તે જ પરમાત્માની મહિમારૂપ મહાશક્તિ શ્રી કુંડલિની છે. આ કુંડલિનીને ક્રિયાશીલ કરવાની ક્રિયાને જ શકિતપાત અનુગ્રહ દીક્ષા કે ગુરુકૃપા આદિ સંજ્ઞાઓથી ઓળખવામાં આવે છે, યોગવાશિષ્ઠના નિર્વાણ પ્રકરણમાં કહ્યું છે:
दर्शनात् स्पर्शनात् शब्दात् कृपया शिष्यदेहके ।
जनयेद्यः समावेशं शांभवं स हि देशिकः ॥ જેમના દીક્ષારૂપ દર્શન, સ્પર્શ કે મંત્ર ઉપદેશથી શિષ્યને પરબ્રહ્મ સાથેની એકતાનો અનુભવ થાય છે તે જ ગુરુ છે. કુલાવર્ણ તંત્રમાં કહ્યું છે કે,
गुरोर्यस्यैव संस्पर्शात् परानन्दोऽभिजायते ।
गुरुं तमेव वृणुयात् नापरं मतिमान्नरः ।। જેમના સ્પર્શ વડે અંતરમાં પરમ આનંદની અનુભૂતિ થાય તેમને જ બુદ્ધિમાન પુરુષે ગુરુ તરીકે પસંદ કરવા, અન્યને નહીં.
કુંડલિની જાગૃતિની અનુભૂતિઓ - ગુરુ પાસેથી દીક્ષા પછી શિષ્યમાં અનેક પ્રકારની આંતરિક ક્રિયાઓ થાય છે જે અગાઉ આ પુસ્તિકામાં જણાવવામાં આવ્યું છે. ટૂંકમાં શિવસૂત્રમાં કહ્યું છે તે પ્રમાણે, “પ્રાણ સમવારે સમરનમ્' અર્થાત્ પ્રાણ સમ થતાં જ યોગીને સમદર્શન થઈ જાય છે. અને “હું અમુક છું એવા સંકુચિત ભાવને ત્યજી દઈને ‘હું સર્વવ્યાપી ચૈતન્ય છું' - એવો
