________________
મહર્ષિ દયાનંદ જેનામાં મહાવીરનાં અહિંસા અને અપરિગ્રહ હોય, જેનામાં મર્યાદા પુરુષોત્તમ રામનું મર્યાદાપાલન હોય, જેનામાં યોગેશ્વર કૃષ્ણનું તેજ હોય, જેનામાં મહારાણા પ્રતાપ અને છત્રપતિ શિવાજીનું શૌર્ય અને આત્મગૌરવ હોય – અને આવા જ સદ્ગુણોથી વિભૂષિત યુગપુરુષ મહર્ષિ દયાનંદનું ભારતભૂમિ પર આગમન થયું.
સ્વામી દયાનંદ રાષ્ટ્રત્વના પેગંબર હતા. એના આત્મામાં ઈશ્વર હતો, હૃદયમાં દયા હતી. આંખમાં દષ્ટિ હતી અને હાથમાં શક્તિ હતી. એ વડે તેણે પોતાની ધારી માનવમૂર્તિ કોરી કાઢી. સર્જનહારની સૃષ્ટિનો એ પ્રાણવાન દ્રષ્ટા હતો તથા કુશળ શિલ્પી હતો. તેનામાં અધ્યાત્મ હતું, જેને તેણે વ્યવહારમાં વણી લીધું હતું. આજે તે આધ્યાત્મિક વ્યવહારુ હતો.
આપણો એ આગવો રાષ્ટ્રવિધાયક છે. ગુજરાતે જગતને આપેલો એ મહાન જ્યોતિર્ધર છે. ભારતના અને સમગ્ર સંસારના સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસમાં તેનું સ્થાન ઉજ્જવળ અને સનાતન છે. રાષ્ટ્રનું નવનિર્માણ કરવા માટે એ આપણી આર્યસંસ્કૃતિના આદિતમ મૂળ સુધી ગયો. તેણે જાળાંઝાંખરાં ખસેડી વેદરૂપી સૂર્યને સહસ્ત્રકળામાં પ્રકાશિત કર્યો. યોગીરાજ શ્રી અરવિંદના શબ્દોમાં – ““વેદના ભાષ્ય સંબંધી, મને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ છે કે, ગમે તે અંતિમ સંપૂર્ણ ભાષ્ય થાય; પરંતુ વેદમંત્રોના સર્વ પ્રથમ સાચા અર્થના શોધક તરીકે દયાનંદ આદરણીય અને માનનીય દષ્ટિથી જ જોવાશે. સૈકાજૂની ગેરસમજ અને જૂના અજ્ઞાનતાના અંધકારની ગોલમાલની વચમાં આચાર્ય દયાનંદની આંખે સત્ય જોયું અને પોતાની દષ્ટિને તે સત્યના મહત્ત્વ ઉપર કેન્દ્રિત કર્યું.
