________________
મહર્ષિ દયાનંદ
આમ સ્વામીજીએ વિવાદો, પ્રવચનો અને શાસ્ત્રાર્થો કરીને ખળભળાટ તો મચાવ્યો હતો; પણ અજ્ઞાન તથા અંધશ્રદ્ધાના પાયા ઘણા જ મજબૂત હતા. તેને નિર્મૂળ કરવાનું કામ ઘણું જ વિકટ હતું. આ માટે કોઈ પ્રબળ માધ્યમ કે માર્ગ જરૂરી હતો. દયાનંદજીએ તેમના પ્રવાસમાં સુધારક પ્રવૃત્તિનું નિરીક્ષણ કર્યું હતું. બ્રાહ્મોસમાજ અને પ્રાર્થનાસમાજની કાર્યપદ્ધતિ તેમણે જોઈ હતી. એ બધા અનુભવો ઉપરથી તેમને લાગ્યું કે, પોતાનું જીવનકર્તવ્ય સફળ રીતે પાર પાડવા માટે એક સંસ્થા જોઈએ. એવી સંસ્થા સ્થાપવાનો તેમણે નિશ્ચય કર્યો.
૩૬
તદનુસાર ચૈત્ર સુદિ ૫, સંવત ૧૯૩૨, ૧૦ એપ્રિલ, ૧૮૭૫ ઈ.સ.ના રોજ ગિરગાંવમાં ડૉ. માણિકચંદ્રજીની વાટિકામાં નિયમપૂર્વક આર્યસમાજની સ્થાપના થઈ. આરંભમાં ૨૮ નિયમો ઘડ્યા હતા. ત્યાર બાદ બે વર્ષે નિયમોમાં સુધારાવધારા થયા અને નિમ્ન દસ નિયમો મુકરર કરવામાં આવ્યાઃ આર્યસમાજના નિયમો
૧. સર્વ સત્ય વિદ્યા અને જે પદાર્થ વિદ્યાથી જાણવામાં આવે છે તે સર્વનું આદિ મૂળ પરમેશ્વર છે.
૨. ઈશ્વર · સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ, નિરાકાર, સર્વશક્તિમાન, ન્યાયકારી, દયાળુ, અજન્મા, અનંત, નિર્વિકાર, અનાદિ, અનુપમ, સર્વાધાર, સર્વેશ્વર, સર્વવ્યાપક, સર્વાન્તર્યામી, અજર, અમર, અભય, નિત્ય, પવિત્ર અને સૃષ્ટિકર્તા છે. તેની જ ઉપાસના કરવી યોગ્ય છે. ૩. વેદ સર્વ સત્ય વિદ્યાઓનું પુસ્તક છે. વેદ ભણવાભણાવવા અને સાંભળવા-સંભળાવવા એ સર્વ આર્યોનો
