________________
મહર્ષિ દયાનંદ : વ્યક્તિત્વ અને કૃતિત્વ
એવી વ્યવસ્થા કરેલી કે એક વખતે એક જ પંડિત સ્વામીજી સાથે પ્રશ્નોત્તર કરે, અને પંડિતલોકો તેમને ઘેરી ન વળે.
૩૧
ત્રણ ઊંચાં આસન ગોઠવવામાં આવ્યાં એક સ્વામીજી માટે, બીજું પ્રતિપક્ષી પંડિત માટે અને ત્રીજું કાશીનરેશ માટે. વિરોધીઓની આટલી બધી સંખ્યા ! વળી તેમાંય કાશીના પ્રસિદ્ધ ગુંડાઓની સંખ્યા ! સ્વામીજીના ભક્તોનાં હૃદય ધ્રૂજવા લાગ્યાં. સ્વામીજીએ તેમના સ્વભાવ પ્રમાણે ઈશ્વરવિશ્વાસ અને નિર્ભયતાનો ઉપદેશ આપતાં કહ્યું: ‘‘એક પરમાત્મા છે અને એક જ ધર્મ છે, બીજો કોણ છે જેનાથી ડરવું પડે ? તેમને આવવા દો, જેવા પડશે તેવા દેવાશે. ’
પૌરાણિકોની અક્ષૌહિણી સેના આવી પહોંચી. રુઆબ બેસાડવા કાશીનરેશ, દૂધમાંથી પોરા કાઢવા વૃદ્ધ સંન્યાસી સ્વામી વિશુદ્ધાનંદ, પ્રસિદ્ધ બાલશાસ્ત્રી, માધવાચાર્ય, વામનાચાર્ય, નારાયણ વગેરે વિખ્યાત પંડિતો તથા હોહલ્લો કરવા માટે કાશીના વિદ્યાર્થીઓ અને ગુંડાઓ. આમ અનેક જયઘોષો બોલતી પૌરાણિક સેના માધોબાગમાં પહોંચી ગઈ. નિયતિહીન સેનાના પહોંચતાંની સાથે જ મંડપનો નિયમ તૂટી ગયો. કોટવાલનો પ્રયત્ન નિષ્ફળ ગયો. પંડિતોએ યોજનાપૂર્વક સ્વામીજીને ચારેય બાજુથી ઘેરી લીધા. તેમની પાસે એક પણ શુભેચ્છકને બેસવા દીધો નહીં. રસ્તાઓ બંધ કરી દેવામાં આવ્યા અને દયાનંદજીને ઘેરો ઘાલીને પચાસ હજાર વિરોધીઓ સનાતન ધર્મનો જયકાર બોલવા લાગ્યા.
શાસ્ત્રાર્થનો આરંભ થયો. કહેવા પૂરતો શાસ્ત્રાર્થ હતો, પરંતુ વાસ્તવમાં વર્ષાઋતુનાં ધસમસતાં નાળાંઓની ચટ્ટાન સાથે ટક્કર
