________________
૩૬ સ્વામી શ્રી રામદાસ (કનાહનગઢ કેરળ) મોક્ષનો માર્ગ બતાવ્યો છે અને બીજા બધા ઢોંગી છે કે પોતાના આધ્યાત્મિક સાક્ષાત્કારમાં અધૂરા છે એમ કહેવું તે ગાઢ અજ્ઞાન બતાવે છે. હિંસામાં પરિણમતા ધાર્મિક ઝઘડાઓ તથા ધિક્કાર ફેલાવનારા કાર્યોનું કારણ આવું અજ્ઞાન તથા ધર્માધતા
* સાચો ખ્રિસ્તી તે છે, જે આખી માનવજાત પ્રત્યે પોતાના ભાંડ સમાન પ્રેમ રાખતાં શીખ્યો છે. સાચો હિંદુ તે છે, જે બધાંને પોતાના જ અમર આત્માનાં સ્વરૂપ તરીકે જુએ છે. સાચો બૌદ્ધ તે છે, જે સમગ્ર માનવજાત પ્રત્યે પોતાનો પ્રેમ વિકસાવે છે અને સાચો મુસલમાન તે છે, જે માનવજાતના બધા જ લોકો સાથે સંબંધ તથા ભાઈચારો રાખે છે.
* જીવન એટલે અખંડપણે ચાલતી અનુકૂલન અને પુનઃ અનુકૂલનની કામગીરી. સપાટી ઉપરથી જોતાં તે સતત પરિવર્તન પામ્યા કરતી ગતિ જ જણાય છે, પણ એના ઊંડાણમાં સંપૂર્ણ અક્ષુબ્ધતા, શાંતિ અને નિઃસ્તબ્ધતા છે. વિશ્વની ગતિ અનંત શાંતિ અને વિરામની સ્થિતિમાં ઊઠેલો એક તરંગ છે, તેથી જેમાંથી તે ઉદ્દભવી છે એ મૂળ તત્ત્વનો સ્વભાવ તેનામાં પણ રહેલો છે. આમ હોવાથી જડ કે ચેતન તમામ વસ્તુઓનો આદિ, મધ્ય અને અંત પરમાનંદ જ છે.
* જીવનના મહત્ત્વને તથા જીવનની પ્રકૃતિને વિશ્વ સાથે સંબંધ છે એમ સમજાય છે ત્યારે જીવનનો એક સુંદર અર્થ ને હેતુ મળે છે. જ્યારે જીવનના પ્રત્યેક અંશ ને વૈવિધ્યમાંથી તે (અર્થ ને હેતુ) પ્રગટવા લાગે છે અને ચોમેર શુદ્ધ અને આપમેળે જ છલકતા પ્રેમનો શાંતિદાયી પ્રકાશ વેરવા લાગે છે ત્યારે તેની
