________________
સદ્દગુરુ કબીર સાહેબ
આદર્શ માનવધર્મ તેમની વાણીમાં આપણને આદર્શ માનવધર્મ જોવા મળે છે. અનેક જન્મોનાં શુભ કર્મનાં પુણ્યથી મનુષ્યજન્મ પ્રાપ્ત થયેલો છે તે બહુ જ દુર્લભ છે. વારંવાર મળતો નથી. વૃક્ષનું પાકું ફળ ડાળી ઉપરથી તૂટી પડે તો તે વૃક્ષ સાથે પુનઃ સંલગ્ન થતું નથી:
માનુષ જન્મ દુર્લભ હૈ, બહુરિ ન વારંવાર,
પક્કા ફલ પે ગિર પરા, બહુરિ ન લાગે ડાર. તેથી મનુષ્યજન્મ પ્રાપ્ત કરીને જે પુરુષ પ્રમાદવશ સદ્ધર્મ, આત્મવિચાર, વિવેકસત્કર્મ કરતો નથી, તેનો જન્મ વ્યર્થ જાય છે, અને તે અનેક યોનિઓમાં ભવસાગરમાં ભટક્યા કરે છે અને પીડિત થાય છે:
માનુષ જન્મહિ પાયકે, ચૂકે અબકી ઘાત,
જાય પરે ભવ ચક્રમે, સહૈ ધનેરી લાત. તેથી માનવજીવનમાં આચરવા લાયક સંતમતનો સાર કહ્યો છે કે અહમ્-અભિમાન, મમતા, નખથી શિખા પર્યન્ત વિકારકુવિચારનો ત્યાગ તથા સર્વ પ્રાણીમાત્રથી નિર્વરતા અને સર્વાત્મરૂપ હરિનું ભજન અર્થાત્ સર્વમાં રામનું બ્રહ્મસ્વરૂપનું દર્શન કર્તવ્ય છે:
આપા તજૈ, હરિ ભજૈ, નખશિખ તર્જ વિકાર, સબ જીવનસે નિર્વેર રહે, સંત મતા હૈ સાર. નિર્વેરી, નિઃ કામતા, સાંઈ સેતી સ્નેહ,
વિષયન સે ન્યારા રહે, સંતનકા મત યેહ. વળી વાણી તથા વર્તનમાં એકતા હોવી જોઈએ. કોઈની સાથે રાગદ્વેષ ન હોવો જોઈએ; અસત્ય, કપટયુક્ત વર્તન કદી ન હોવું જોઈએ.
