________________
ઉપદેશ
આ છે
એક વાર ભગવાન બુદ્ધે સિગાલ નામના યુવાનને વ્યસનોના દોષો સમજાવતાં કહ્યું હતું: ‘‘હે સિગાલ ! મદ્યપાન કરવું, રાતે બહાર રખડવું, નાટક-તમાસાનું વ્યસન કરવું, જુગાર રમવો, દુષ્ટની દોસ્તી કરવી અને આળસુ બની પડી રહેવું સંપત્તિનો નાશ કરનારાં છે. દારૂના વ્યસનથી સંપત્તિનો નાશ થાય છે, એમાં તો કંઈ કહેવાપણું જ નથી. આ ઉપરાંત દારૂથી કલહ ને રોગ વધે છે. દારૂ પીવાથી અપકીર્તિ થાય છે. દારૂ લજ્જાને મારી નાખે છે. દારૂ બુદ્ધિને નિર્બળ અને નીચ બનાવે છે. જેને રાતે રખડવાની ટેવ છે તેનો દેહ સુરક્ષિત રહેતો નથી, તેની પત્ની અને બાળકો પણ સુરક્ષિત રહેતાં નથી, તેની સંપત્તિને તે સંભાળી શકતો નથી. પોતાને કોઈ ઓળખી જશે એવો ભય તેને રહે છે, ખોટું બોલવાની તેને ટેવ પડી જાય છે અને અનેક વિપત્તિઓમાં તે આવી પડે છે. જેને નાટક, તમાસા અને જલસાઓ જોવાનું વ્યસન પડી ગયું હોય છે તે નાટક, તમાસા અને જલસાની શોધમાં જ ભમે છે. તેને પોતાની ફરજનું ભાન રહેતું નથી. તે પૈસા બગાડે છે અને જીવન પણ બગાડે છે. જુગારની લત પણ સારી નથી. જુગારમાં માણસ જીતે છે તો હારનારાઓ તેની અદેખાઈ કરે છે. તે હારે છે તો તેને દુઃખ થાય છે. જુગારીના વચનમાં કોઈ વિશ્વાસ રાખતું નથી. તેનાં સગાંવહાલાં અને મિત્રોને પણ તેના વચનમાં વિશ્વાસ રહેતો નથી. તેઓ વારંવાર તેનું અપમાન કરે છે. કોઈ તેની સાથે નવો સંબંધ બાંધવા ઇચ્છતું નથી કારણ કે સૌને તે કુટુંબનું પાલનપોષણ કરવા અસમર્થ જણાય છે. દુષ્ટની સોબત અત્યંત હાનિકર છે. જો કોઈ માણસ દુષ્ટની સોબત કરે છે તો પછી તેને ધૂર્ત, દારૂડિયા, લુચ્ચા, લફંગા, ચોર
-
૪૭
