________________
૫૬
મહાત્મા ગાંધીજી કરી, “ત્યાં હું શું કરી શકીશ એ તો હું નથી જાણતો. હું માત્ર આટલું જ જાણું છું કે ત્યાં ગયા વિના મને શાતા વળે તેમ નથી.... હું તો ત્યાં ઈશ્વરના સેવક તરીકે જાઉં છું.'
મહાત્મા ગાંધીજીની આ નોઆખલીયાત્રા એ માનવઇતિહાસનું એક અદ્દભુત પ્રકરણ છે. કાળાડિબાંગ અંધકારનું છેલ્લું ટીપુ નિચોવીને જે કાળાશ ઊતરી આવે, તેવી કાજળકાળી કાલિમા વચ્ચે અજવાળાનું કિરણ બનીને ફરતો આ ફિરસ્તો ! હવે તો એ જિંદગીના આરે આવીને ઊભો છે. જીવન આખું ખૂબ મચ્યો છે, ખૂબ તપ્યો છે, ખૂબ ઘવાયો છે ! અત્યારે પણ એનું હૃદય લોહીનીગળતું જન્મી હૃદય જ છે, છતાંય એ દૂધે ધોયો છે, યથાર્થપણે તપે ધોયો છે. પોતાના જીવનમાં તપશ્ચર્યા અને સમર્પણની પરંપરા સજીને એનું હૃદય નીતર્યા જળસમું નિર્મળ અને શુદ્ધ બન્યું છે. કોઈ કહેતાં કોઈને પણ માટે એના હૃદયમાં ધૃણા નથી, તિરસ્કાર નથી, દ્વેષ નથી અને રાગ પણ નથી. છે તો કેવળ પ્રેમ ! એટલે જ એ અધિકારપૂર્વક કેવળ હિંદુઓને જ નહીં, મુસલમાનોને પણ સાચેસાચી, આખેઆખી વાત, ચોખેચોખી વાત કહી સંભળાવે છે. નોઆખલી જતાં ઘવાયેલા કલકત્તા તથા બિહારને પણ સંભાળવાનું છે. હજી વેરના બદલાની હવાથી આકાશ તરબતર છે. રહેવાતું નથી ત્યારે નછૂટકે આ દાઝેલો માણસ પોતાના અર્ધ-ઉપવાસ' જાહેર કરે છે, તબિયત તો નાજુક છે જ, ઉંમર પણ કાંઈ ઓછી ના કહેવાય....પણ ઘૂમે છે, ફરે છે, રખડે છે ગામેગામ ! શેરીએ શેરીએ ! એની રીતે ! એ બધા પ્રસંગોમાં તો ના જઈ શકીએ, પણ એક પ્રતીક પ્રસંગ જોઈએ,
