________________
કેવલ્યપ્રાપ્તિ
૪૧ પરિણામે એ નિતાંત નિસ્પંદિત છે, જાણે ચોખ્ખું નીરવ નિરભ્ર તરલ આકાશ ! મહાદીપની નિષ્કપ ઝળહળતી તેજશિખા ! અવિચળ મહામેરુની જેમ મહાવીર નિશ્ચલ બેઠા છે, અંતસ્તલનાં તમામ આવરણો ભેદીને અંતરતમાં જાણે કોઈ છેલ્લે બંધન પણ તૂટી જતું હોય તેમ દિવસના ચોથા પહોરે જાણે કોઈ અપાર્થિવ પ્રદેશનો સ્પર્શ થાય છે અને જૈન પરિભાષા મુજબ મહાવીરને કેવળજ્ઞાન' લાવે છે. શાસ્ત્રકારોના શબ્દોમાં આ કેવળજ્ઞાન નિર્વાણરૂપ, સંપૂર્ણ, પ્રતિપૂર્ણ, અવ્યાહત, નિરાવરણ, અનંત અને સર્વોત્તમ હોય છે.
જૈન વિચાર અનુસાર આત્મા ઉપર જો કશાનું બંધન હોય તો તે કમનું જ છે. તેને કારણે જ આત્માની વિવિધ શક્તિઓ રૂંધાઈ રહે છે. ચેતનાશક્તિનો વિકાસ ન થાય તો આત્મશક્તિનું ભાન થતું નથી. એટલે આ બધાં કમનું આવરણ દૂર કરી મૂળ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરવી એ જ તીર્થકર મહાપુરુષોનું લક્ષ્ય હોય છે.
જ્યાં સુધી કમનું કૂંડું અંતરાત્માની જ્યોતિ ઉપર ઢંકાયેલું રહે છે, ત્યાં સુધી કેવળજ્ઞાન રૂપી જ્યોત ઢંકાયેલી રહે છે. આ કમોને મોહનીય, આવરણીય તથા અંતરાય કમોંમાં વહેંચી આત્મઘાતી કમ તરીકે ઓળખાવ્યાં છે. સાધકે બે પ્રકારની સાધના કરવાની રહે છે. બંધાયેલાં કમ ઉખેડી નાખવાં અને નવાં કમોં ઊભાં ન થવા દેવાં. બંને સાધના માટે જુદી જુદી પ્રક્રિયા પણ જૈન ધર્મે સૂચવી છે. બંધાયેલાં કમ માટે જૈન ધર્મે તપને અત્યંત મહત્ત્વનું ગયું છે. તપ, ધ્યાન અને અહિંસા આ ત્રણ તત્ત્વો કર્મમુક્તિના મહત્ત્વના દીપસ્થંભો છે.
જીવનનું લક્ષ્ય સધાય છે અને હવે તો સાધનાએ પણ પોતાની ખાસ્સી મજલ કાપી નાંખી છે અને સાધકને વધુ ને વધુ પરિશુદ્ધ કરતી ગઈ છે. અજ્ઞાન, ક્રોધ, ભય, માન, લોભ, માયા, રતિ,
