________________
૩૨
શ્રીરામકૃષ્ણ પરમહંસ
અક્ષરોમાં લખાયેલા દીઠા.'' એણે ખુલાસો કરતાં કહ્યું: ‘‘પુસ્તકોનો ભંડાર વાંચી નાખવાથી શો ફાયદો છે? વેદો, પુરાણો અને અન્ય સકલ શાઓનું એકમાત્ર ઉદ્ભવ સ્થાન ઈશ્વર છે. એની તથા એના નામની વચ્ચે કશો ભેદ નથી. ચાર વેદો, અઢાર પુરાણો અને અન્ય સકલ શાસ્ત્રોમાં જે કંઈ જ્ઞાન ભર્યું છે તે સઘળું એક એના નામમાં આવી રહેલું છે, એટલે હું તો કેવળ એના નામથી જ સંતુષ્ટ રહું છું.''
આવા જ સાધુસંતોના સમાગમમાં તાંત્રિક સાધના પછી તેમણે હનુમાનની જેમ વૃક્ષ ઉપર રહીને શ્રી સીતાજીનાં દર્શન કરેલ. ક્યારેક યશોદાની જેમ લાલાને રમાડીને વાત્સલ્યભાવની સાધના પણ કરી. વળી થોડો વખત સ્ત્રીઓની જેમ શૃંગાર કરીને શ્રીકૃષ્ણ પ્રત્યેની મધુરભાવની સાધના પણ કરી; એટલું જ નહીં પણ તેઓએ થોડો વખત નમાજ પઢીને તથા શ્રીયુત માઇકલ મધુસૂદન પાસેથી ખ્રિસ્તી ધર્મની સાધના કરીને ઈશુ ખ્રિસ્તનાં દર્શન પણ કરેલાં.
આમ અત્યાર સુધીના જીવનમાં તેમણે આત્મસંયમ, એકાગ્રતા, શ્રદ્ધા તેમ જ મુમુક્ષુત્વ જેવા ગુણોને સહેલાઈથી અંગીકાર કર્યાં હતા. બરાબર આ જ સમયે શ્રીરામકૃષ્ણને એક આધ્યાત્મિક સાક્ષાત્કારવાળા ગુરુ મળી ગયા. આ ગુરુએ એમનો અદ્વૈત વેદાન્તનાં ગૂઢ તત્ત્વોમાં પ્રવેશ કરાવ્યો. એ ભવ્ય આગંતુકનું નામ હતું પરમહંસ પરિવ્રાજકાચાર્ય સ્વામી તોતાપુરીજી. કહેવાય છે કે પવિત્ર રેવાતટે કોઈ એકાંત જંગલમાં આ તોતાપુરીએ સાધના કરી હતી અને ચાળીસ વર્ષો સુધી ભારે તપ કરીને નિર્વિકલ્પ સમાધિ સિદ્ધ કરી હતી.
