________________
૨૫ મકકાની છેલ્લી યાત્રા ઈ. સ. ૬૩૨માં મહંમદસાહેબે પોતાની જન્મભૂમિ મક્કાની છેલી યાત્રા કરી. મુસ્લિમ ઇતિહાસમાં આ યાત્રાને ‘હજજતુલવિદા એટલે વિદાયની યાત્રા અથવા હજજલ-અકબર એટલે મોટી યાત્રા કહે છે. આ વખતે તેમની સાથે મદીનાથી એક લાખ ચાળીસ હજાર માણસો મક્કા ગયાં. હવે મહંમદસાહેબની ઉંમર ૬૨ વરસની થઈ હતી.
મક્કામાં હજની વિધિઓ પૂરી કર્યા પછી અરફાતની ટેકરી પર બેસીને મહંમદસાહેબે ભરેલ હૃદયે સૌને આ ઉપદેશ આપ્યો :
હે લોકો, મારી વાત ધ્યાનપૂર્વક સાંભળો કેમ કે આ વરસ પછી હું ફરી કદી તમારી પાસે આવી શકીશ કે નહીં તેની મને ખબર નથી.
“જેમ આ નગરમાં આ મહિનામાં આ દિવસ પવિત્ર મનાય છે, બરાબર તે જ રીતે તમારામાંથી દરેકનાં તન, ધન અને માલમિલકત એક્બીજાને માટે પવિત્ર વસ્તુ છે. કોઈ બીજાના જાન, કે માલમિલકતને હાથ ન લગાડી શકે.
“અલ્લાએ દરેક માણસને માટે તેના બાપદાદાની માલમિલકતમાંથી તેનો હિસ્સો મુકરર કરી દીધો છે. એટલે જે જેનો હક છે તે તેની પાસેથી છીનવી લેનારું કોઈ વસિયતનામું ખરું માનવામાં નહીં આવે.
રબિયાનો પુત્ર હારિસનો પત્ર અબદુલ મુત્તલિબનો પ્રપૌત્ર અને મારો ભત્રીજો અયાસ જેને લેસના કબીલાવાળાઓએ દૂધ પાઈને ઉછર્યો હતો અને જેને અજ્ઞાનના દિવસોમાં હુઝેલના કબીલાવાળાઓએ મારી નાખ્યો હતો તેના ખૂનથી માંડીને આજ
૧૦૫
