________________
૩૮. ઈશ્વર એક જ અવિનાશી છે (‘સાપ્તાહિક પત્ર'માંથી – પ્યારેલાલ)
ગયા ગુરુવારે ગાંધીજી પ્રાર્થનામાં અકસ્માત થોડી મિનિટ મોડા પડ્યા. એ વાત તેમના પ્રાર્થના પછીના પ્રવચનનો વિષય બની. એક મહારાજા તેમને મળવા આવ્યા હતા. તેમણે ગાંધીજીને નિશ્ચિત સમય કરતાં વધારે રોકી રાખ્યા. પરિણામે ગાંધીજી પ્રાર્થનાસ્થળે પહોંચ્યા, ત્યારે પ્રાર્થના શરૂ થઈ ગઈ હતી. પ્રાર્થના પછીના પ્રવચનમાં તેમણે મોડા આવવા માટે ક્ષમા માગી અને કહ્યું કે, મારી રાહ જોયા સિવાય કનુ ગાંધીએ પ્રાર્થના શરૂ કરી દીધી. તેથી મને આનંદ થયો. તે મારો સ્વભાવ જાણે ખરો ને? ‘‘મેં પ્રાર્થનાનો મધુર અવાજ સાંભળ્યો, ત્યારે મને આનંદ થયો. હમેશાં આપણો આ જ ધારો હોવા જોઈએ. ગમે તેટલો મોટો માણસ આવનાર હોય, તો પણ તેને માટે આપણી પ્રાર્થના થોભે નહીં. ઈશ્વરનું ઘડિયાળ કદી થોભતું નથી, કોઈને પૂછતું નથી. એ ઘડિયાળ કયારે શરૂ થયું, તે કોઈ જાણતું નથી. ખરું જોતાં ઈશ્વર અને તેનું ઘડિયાળ કદી શરૂ નથી થયાં. તે હમેશાં હતાં હમેશાં રહેશે. ઈશ્વર કોઈ મનુષ્ય નથી. તે કાયદો છે, કાયદાનો બનાવનારો પણ તે જ છે. તેને કોઈએ જોયો નથી. ઘણા મહાપુરુષોએ તેની વ્યાખ્યા કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે, પણ વેદથી કોઈ આગળ ગયું નથી. વેદના પ્રણેતા વેદવ્યાસે ઘણો પ્રયત્ન કયો. પોતાના અંતરમાં પેસીને જોયું. છતાં કંઠમાંથી નીકળ્યું ‘તિ તિ’ (આ નહીં, આ નહીં) તેને ક્રોઈ વરતુ હલાવી શકતી નથી, પણ તેની મરજી વગર ઘાસનું તણખલું હાલતું નથી. તે અનાદિ છે, અનંત છે. જે વરતુ પેદા થાય છે, તેનો નાશ પણ થાય છે. સૂર્ય, ચંદ્ર અને પૃથ્વી, એ બધાંનાં એક દિવસ નાશ થનાર છે, ભલે અગણિત વરસાં કાં ન થાય. એક ઈશ્વર અમર છે. તેનાં કદી નાશ નથી. તેનું વર્ણન કરવા માણસ શબ્દો ક્યાંથી લાવ ?'' તેનું ઘડિયાળ કદી થોભતું નથી. તેની પ્રાર્થનાનો સમય કોઈથી કેમ ચકાય?
ત્તિનવંધુ, ૧૬-૬-૧૯૪૬, પા. ૧૮૭-૮
