________________
ઈશ્વરની હસ્તી છે કે નહીં
બનેલા રાજા નથી કે તેને પોતાની આણ કબૂલ કરાવવા સિપાહી રાખવો પડે. ત તો આપણને સ્વતંત્રતા આપતાં તો માત્ર પોતાની દયાના બળથી આપણી પાસે નમન કરાવે છે. પણ આપણામાંના કોઈ નમન ન જ કરે તો કહે છે: “સુખે કરો, મારો સૂરજ તો તમારે સાથે તપશે, મારા મેધ તમારે સારુયે વરસશે. મારી સત્તા ચલાવવાને સારુ મારે તમારી ઉપર બળાત્કાર વાપરવાની જરૂર જ નથી. એ ઈશ્વરને જે નાદાન હોય તે ભલે ન માને. હું તે કરોડો ડાહ્યામાંનો એક હોઈ તેને રાહુઅવાર નમસ્કાર કરતાં છતાં થાકતો જ નથી.''
નવMવન, ૧૭-૧-૧૯૨૬, પા. ૧૫૬
૩૧. ઈશ્વરની હસ્તી છે કે નહીં
દક્ષિણ ભારતની મારી યાત્રામાં મને કેટલાક હરિજનો અને બીજા સજજનો મળેલા જે નિરીશ્વરવાદી હોવાનો ડોળ કરતા હતા. એક જગાએ હરિજનોની પરિષદ ભરાયેલી હતી ત્યાં પ્રમુખે લગોલગ આવેલા હરિજનોએ પોતાને પૈસે બાંધેલા મંદિરની છાયામાં જ નિરીશ્વરવાદ પર એક તીખું ભાપાણ આપ્યું. હરિજન પ્રત્યે થતા દુર્વર્તનથી એ ભાઈના દ્દયમાં એટલી કડવાશ વ્યાપી ગયેલી હતી કે આવી ક્રૂરતાને ચાલવા દેનાર કોઈ કલ્યાણકારી શક્તિ હતી ધરાવતી હશે કે નહીં એની જ એમને શંકા પડવા લાગી હતી. આ અનાસ્થાને માટે તો કંઈક કારણ હતું એમ કદાચ કહી શકાય.
પણ બીજી જગાએથી મળેલો બીજી જાતની અનાસ્થાનો નમૂનો આ રહ્યો :
‘આપને એમ નથી લાગતું કે ઈશ્વર, સત્ય કે સચ્ચિને વિશે અમુક કલ્પના બાંધી લઈને આપણે શોધ શરૂ કરીએ તો આપણી એ શોધનો આખો પ્રવાહ એ કલ્પનાના રંગે રંગાય અને તેથી આપણા જીવનનો સાચો ઉદ્દેશ જ માર્યો જાય ? દાખલા તરીકે આપ અમુક નૈતિક સત્યોને અચળ અને શાશ્વત માનીને ચાલો છો. પણ આપણે તો શોધ કરી રહ્યા છીએ, અને આપણને ક્યાં સુધી સત્ય જગ્યું નથી ત્યાં સુધી આપણે એવી બડાશ કેમ મારી શકીએ, આગ્રહપૂર્વક
