________________
ઈશ્વર વ્યકિત કે તત્ત્વ? એના પાલનનો એક ધોરી માર્ગ રામનામ છે એમ હું તો અનુભવે કહી શકું છું. તુલસીદાસ જેવા ભક્ત પિમુનિઓએ એ માર્ગ બતાવ્યો જ છે. મારા અનુભવને વધારે પડતો અર્થ કોઈ ન કરે. રામનામ સર્વવ્યાપક રામબાણ દવા કે ઉપાય છે તો ઉરળીકાંચનમાં જ મને કદાચ ચોખ્ખું જણાયું. તેનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ જે જાણે તેને જગતમાં ઓછામાં ઓછું કરવાપણું રહે છતાં તેનું કામ મહાનમાં મહાન લાગે.
આમ વિચાર કરતાં હું કહી શકું છું કે બ્રહ્મચર્યની ગણાતી વાડો આળપંપાળ છે, ખરી ને અમર વાડ રામનામ છે. રામ જ્યારે જીભેથી ઊતરીન હૃદયમાં વરસે ત્યારે જ તેનો ચમત્કાર પૂરો જણાય છે. એ અમોઘ સાધન હાથ કરવા સારુ એકાદશી વ્રત તો છે જ. સાધનો એવાં હોય કે જેમાંથી કયું સાધન ને શું સાધ્ય એ કહેવું મુશ્કેલ થઈ પડે. એકાદશ વ્રતમાંથી એકમાત્ર સત્યને લઈએ તો પૂછી શકાય કે સત્ય સાધન ને રામ સાધ્ય, કે રામ સાધન ને સત્ય સાધ્ય ?
પણ હું ઠેકાણે આવું. બ્રહ્મચર્યનો આજનો અર્થ લઈએ – જનનેન્દ્રિય - સંયમ. એ સંયમ સિદ્ધ કરવા સારુ સુવર્ણ રસ્તો, એક અમર વાડ રામનામ છે. એ રામનામ સિદ્ધ કરવાના પણ કાયદા કે નિયમો તો છે જ એ એક વેળા વિચારાઈ ગયા છે. છતાં એ ફરી વિચારીશું.
નિબંધુ, ૨૨-૬ - ૧૯૭, પા. ૧૭૬ .
૨૪. ઈશ્વર વ્યક્તિ કે તત્ત્વ?
એક ભાઈ વડોદરાથી લખે છે. એનો કાગળ અંગ્રેજીમાં છે.
‘‘તમે ઈશ્વરની પ્રાર્થના કરે છે. ૬. આ.ના ગોરાઓને દોરવાનું કહો છો. અને ત્યાંના હિંદીઓને બળ અને હિંમત આપવાનું કહો છો. આવું તો વ્યક્તિને જ કહેવાય ના ? જો ઈશ્વર એ સર્વત્ર અને સર્વ શકિતમાન એક તત્ત્વ હોય તો એને ભજવું શું? એ તો એનું કામ કર્યું જ જાય છે.''
આ વિશે આ પહેલાં હું લખી તો ગયો છું. પણ એ વસ્તુ એવી છે કે, એમ હોવા છતાં વખતોવખત જુદા શબ્દોમાં એ જ વસ્તુ કાહેવાતાં કોઈક વાકય કે શબ્દ એવો લખાવાનો સંભવ છે કે, જેથી કોઈક તો
હિં. -૫
