________________
હિંદુ ધર્મનું હાઈ સૌથી વધુ લાયક છે. તેમ એનો અર્થ એમ પણ નથી કે શૂદ્રને તે જેટલું ઇ તેટલું જ્ઞાન સંપાદન કરવાનો અધિકાર નથી. માત્ર તે તેના શરીયજ્ઞ દ્વારા જ સૌથી વધુ સારી સેવા બજાવી શકશે અને તેથી તાણે બીજાની તેમનામાંના સેવાને લાયકના ખાસ ગુણાની અસૂયા ન ધરવી ઘટે. પણ જે બ્રાહ્મણ પોતાના જ્ઞાનધનનો ગર્વ ધરીને પોતાને બીજાના કરતાં ચડિયાતો ગણાવવા માગે છે તે નીચો પડે છે અને અજ્ઞાની છે.
આ જ ન્યાય પોતાના ખાસ સરકારોનું અભિમાન કરી તેને અંગે ખાસ કો ભાગવવા માગનારા હરકોઈ બીજાને પણ લાગુ છે. વર્ણાશ્રમ ધર્મ એ સંયમ ઉપર, શક્તિરસંયમ ઉપર અને તેના ઝીણવટભર્યા ઉપભાગ ઉપર રચાયેલા છે, સ્વછંદ ઉપર નહીં.
આમ જોકે વર્ણાશ્રમને વર્ણાતર રોટી કે બેટીવવારથી ધકકો નથી પહોંચતાં, છતાં હિંદુ ધર્મ જુદા જુદા વર્ગો વચ્ચેના રોટી અગર બેટીવક્વાર પ્રત્યે આગ્રહપૂર્વક અરુચિ દર્શાવે છે. હિંદુ ધર્મ સંયમની પરિસીમાએ પહોંચી શક્યો છે. આત્માના મોક્ષ સાધવાને ખાતર દેહનું દમન કરવા કહેનારો એ ધર્મ છે. આમ હિંદુ ધર્મમાં બાપ પોતાના દીકરાની જાડ બેસીને ખાવું જ જોઈએ એવો વિધિ નથી. એક મર્યાદિત વર્ગમાંથી જ પોતાના ઘરને માટે કન્યા પસંદ કરવાની વિધિ પણ ભાર સંયમ સિવાય બીજું શું સૂચવે છે? વળી વિવાહિત સ્થિતિને પણ હિંદુ ધર્મ મોક્ષને સારુ કંઈ અનિવાર્ય ગણતા નથી. દુિની દષ્ટિએ ના જન્મ જેમ આત્માનું પતન છે તેમ લગ્ન પણ પતન જ છે. માતા અટલ જેમ જન્મબંધનથી મુક્તિ તેમ મરણના બંધનથી પણ મુક્તિ. આત્માના ત્વરિત વિકાસને માટે વણતર રોટી કે બેટીવવારનાં નિપધ જરૂરી વસ્તુ છે. પણ આવા સંયમ એ કંઈ વર્ણની કસોટી કે લક્ષણ નથી. બ્રાહ્મણ પોતાના શદ્ર ભાઈની જડ બંસીને ખાય છતાં જ્યાં સુધી તાણ શાનદાન કરવાનો પોતાનો સ્વધર્મ મૂકયો નથી ત્યાં સુધી તે બ્રાહ્મણ મટતાં નથી. આ બધા ઉપરથી એટલું ફલિત થાય છે કે રોટી ક બેટીવક્વારને લગતા સંયમ કે મર્યાદામાં વર્ષોની ઉચ્ચતા કે નીચતાના ખ્યાલ ઉપર રચાયા નથી. જે હિંદુ એવી કશી ચિતા કે નીચતાના ખ્યાલન કારણ બીજાની જાડ જમવાની ના પાડે છે તે હિંદુ ધર્મને ખાટા રૂપમાં રજૂ કરે છે.