________________
હું હિંદુ શા માટે શું? ન રાખત, દેશીઓ વચ્ચેના તેમના જીવનની કદર કરતા અને તેમની હાજરીનો સીધો લાભ મેળવત. આવાં મારો અભિપ્રાય હોવાથી હું અમેરિકન મિત્રાને હિંદુ ધર્મ વિશે ‘‘બદલા''માં કંઈ પણ કહી શકું એમ નથી. લોકો બીજાને પોતાના ધર્મ વિશે, ખાસ કરીને ધમતર કરાવવાના ઉદ્દેશથી કોઈ એમાં હું માનતો જ નથી. ધર્મ કહ્યો જતો નથી. ધર્મ તો આચરવો જોઈએ. અને ત્યારે જ તેનો સ્વયંપ્રચાર થાય છે. મારા પોતાના જીવનમાં હિંદુ ધર્મનું રહસ્ય ફુટ થાય તે વિના બીજી રીત એ રહસ્ય સમજાવવાને હું યોગ્ય નથી. અને જો હું લખીન હિંદુ ધર્મનું રહસ્ય ન જણાવું તો હું ખ્રિસ્તી ધર્મ સાથે તેની સરખામણી પણ ન કરું. એટલે ટૂંકમાં હું હિંદુ શા માટે હું એ જ જણાવી દઉં.
કુળની અારમાં હું માનું છું એટલે હિંદુ કુટુંબમાં જન્મ ધરીને હું હિંદુ રહ્યો છું. મારા નીતિવિચારથી અથવા મારા આત્મવિકાસથી કંઈ પણ વિરુદ્ધ વરતું બ્દુિ ધર્મમાં મેં જોઈ હોત તો મેં એનો ત્યાગ કર્યો હોત. પણ પરીક્ષા કરવાથી લાગ્યું છે કે મારી જાગના બધા ધર્મોમાં હિંદુ ધર્મ સૌથી વધુ સહિષ્ણુ છે. હિંદુ ધર્મ ના અનુયાયીઓએ માનવા જ જોઈએ એવા રિદ્ધાંતોની જાળથી મુકત છે. આ મને બહુ ગમે છે. કારાગ તેથી દ્િ ધર્મીન આત્મોન્નતિના વિશાળમાં વિશાળ અવકાશ રહે છે. હિંદુ ધર્મ સાંકડો નથી તેને લીધે હિંદુ બીજા બધા ધર્માને માન આપી શકે છે, એટલું જ નહીં પણ બીજા ધર્મોમાં સાર હોય તે ગ્રહણ પણ કરી શકે છે, અહિંસા ધર્મમાત્રને સામાન્ય છે. પણ હિંદુ ધર્મમાં એ સિદ્ધાંતની ખિલવણી તથા પ્રયોગ બધાથી વિશેષ છે. (જૈન ધર્મ તથા બૌદ્ધ ધર્મને હું હિંદુ ધર્મથી નોખા નથી ગણતો). કેવળ મનુષ્યમાત્ર જ નહીં પણ જીવમાત્ર એક જ છે એમ હિંદુ ધર્મ માને છે. મારા મત પ્રમાણ હિંદુ ધર્મના ગોરક્ષાના સિદ્ધાંત દયાધર્મના વિકાસમાં અપૂર્વ ફાળો આપ્યા છે. ગોરક્ષા અટલ જીવમાત્રની એકતા અને પવિત્રતાના સિદ્ધાંતના વ્યાવહારિક પ્રયાગ. પુનર્જન્મના મહાન સિદ્ધાંત +માદ્રિતમના સિદ્ધાંતના ફળરૂપ છે. છેવટે વર્ણાશ્રમ ધર્મ સત્યની નિરંતર શાંધનું ભવ્ય પરિણામ છે. આ સ્થળ ઉપર દર્શાવલી વસ્તુઓની વ્યાખ્યાઓથી હું લેખને લંબાવતા નથી. પણ એટલું કહી દઉં કે ગોરક્ષા તથા વર્ણાશ્રમ વિશે આજનો જે ખ્યાલ છે તે માર મતે મૂળ વરસ્તુની હિં.-૩