________________
૧૦૮, સામુદાયિક પ્રાર્થનાની સાધના (મુંબઈની સાયં પ્રાર્થનામાં આપેલા ભાપણનાં સંક્ષિપ્ત ઉતારો – 'સાપ્તાહિક પત્ર'માંથી)
આપણે હિંદુ હોઈએ કે મુસલમાન, પારસી હોઈએ કે યહૂદી અથવા શીખ, બધાં એક ઈશ્વરનાં સંતાન છીએ. ચોવીસે કલાક તેનું મરણ કરવું આપણને છાજે પણ એમ ન કરી શકાય તો ઓછામાં ઓછું પ્રાર્થનાને સમયે તો બધાય ભેગા મળીને એનું નામ લઈએ. સંયુક્ત પ્રાર્થના એ અખિલ માનવજાતિની એકકુટુંબ ભાવના સાધવાનું સારામાં સારું સાધન છે. સામૂહિક રામધૂન અને તાલ એ સાધનાનાં બાહ્ય ચિહ્નો છે. એ કેવળ યાંત્રિક ન હોય. જ્યારે એ આંતરિક એકતાનો પડઘો હોય છે, ત્યારે એમાંથી જે શક્તિ ને માધુર્ય પેદા થાય છે, એ શબ્દો દ્વારા નહીં – અનુભવ દ્વારા જ સમજી શકાય છે.
નિવપુ. ૩-૩-૧૯૪૬, પા. ૨૯
૧૦૯, જાહેર પ્રાર્થનામાં મનની એકાગ્રતા થઈ શકે?
(નોંધમાંથી)
પ્રહ – તમારી પ્રાર્થનાસભામાં જે હજારો લોકો એકઠા મળે છે, તે લોકો પ્રાર્થના સમયે કોઈ એક પણ બાબત પર એકધ્યાન થતા હશે યા થઈ શકે ખરા?
ઉ૦ – હું કહું કે, થઈ શકે. કેમ કે, સામુદાયિક પ્રાર્થનાને વિશે મને શ્રદ્ધા ન હોય, તો જાહેરમાં પ્રાર્થના કરવાનું હું બંધ કરી દઉં. મારા અનુભવથી મારી શ્રદ્ધાને પુષ્ટિ મળે છે. આ પ્રાર્થનાની સફળતાનો આધાર પ્રાર્થનામાં આગેવાન થનારની શુદ્ધતા અને શ્રોતાની શ્રદ્ધા પર અવલંબે છે. એવા દાખલાની મને જાણ છે, જેમાં આગેવાન દંભી ને શ્રોના શ્રદ્ધાળુ હતા. પણ સૂર્યની જેમ રાજ્ય અસત્યના અંધકારની
