________________
૮૨. સ્મૃતિમાં વિસંવાદિતાઓ (નીચેના બે સવાલ-જવાબ “થોડા કોયડાઓમાંથી લીધા છે.)
સ૦ – બ્રાહ્મણ સ્ત્રીના શૂદ્ર પુરપ સાથેના વિવાહને વિશે સ્મૃતિઓમાં , જે શ્લોકો છે તેને વિશે આપનું શું કહેવું છે?
જ૦ – સ્મૃતિને નામે છપાયેલા ગ્રંથોમાં આવેલા શ્લોકસંગ્રહને હું ઈશ્વરપ્રણીત માનતો નથી. સ્મૃતિઓમાં તેમ જ બીજા શાસ્ત્રગ્રંથોમાં ક્ષેપક ભાગો ઘણા છે એ વિશે મને જરાય શંકા નથી. હું આ પત્રમાં ઘણી વાર કહી ચૂક્યો છું કે સત્ય ને અહિંસા અથવા બીજા સદાચારના મૂળભૂત અને સાર્વત્રિક સિદ્ધાંતોથી વિસંવાદી એવું સ્મૃતિઓમાં કે બીજાં લખાણોમાં જે કંઈ જોવામાં આવે તે બધાંનો હું થોપક ગણીને ત્યાગ કરું છું. એવા વિવાહો થતા એમ બતાવનારાં પુષ્કળ પ્રમાણ પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પડેલાં છે.
સ૦ – આપ કહો છો કે ચાર વર્ષમાં ઊંચનીચનો ભેદ જરાય નથી. આપ કહો છો તે હું માનું છું પણ શાસ્ત્રમાં કેટલાય લોકો એવા છે જેમાં એથી ઊલટી જ વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરેલું છે; એની સાથે આપના કહેવાનો મેળ બેસે છે ખરો? મૃતિઓમાં શૂદ્રોને વિશે શું કહેલું છે તે જ જુઓને.
જ૦ – આ સવાલનો જવાબ ચોથા સવાલના જવાબમાં આવી જાય છે. ઊંચનીચભાવ સદાચારનાં મૂળતત્ત્વોનો વિરોધી છે. જે વાહ્મણ પોતાને ઈશ્વરના સરજેલા કોઈ પણ જીવના કરતાં ઊંચો માને છે તે બ્રહ્મજ્ઞાની મટી જાય છે. આપણે સૌ એક જ ઈશ્વરની પ્રજા હોઈએ તો આપણામાં ઊંચનીચના ભેદ શી રીતે હોઈ શકે ? વેદમાં વર્ષ શબ્દનો
જ્યાં પહેલી જ વાર પ્રયોગ થયો છે ત્યાં ચાર વાર્ણને શરીરના મુખ્ય અવયવોની ઉપમા અપાઈ છે. માથું એ હાથ, પેટ ને પગના કરતાં શ્રેષ્ઠ ગણાય, કે પગ બીજા ત્રણના કરતાં શ્રેષ્ઠ ગણાય? આ અવયવો શ્રેષ્ઠ પદવીને સારુ કલહ આદરે તો શરીરની શી દશા થાયવર્ણધર્મ કહે છે કે ઈશ્વરના સરજેલા જીવમાત્ર સંપૂર્ણતાએ સમાન છે. એ જગતના સર્વ ધર્મોનો પાયો છે. શૂદ્રો વિશેના સ્મૃતિના લોકો
૧૪૮
