Page Text
________________
રાખીને તેમાં અનુરાગ કરે છે. ૨) જ્યારે બીજા પાસામાં પદાર્થના જેવા ગુણધર્મ નથી તેવા વિપરીત ગુણધર્મની સ્થાપના કરી તેમાં ઠગાય છે અને ફસાય છે. કોઈ વ્યક્તિ સોનાને સોનુ સમજીને તેમાં રાગ કરે છે, જ્યારે બીજો વ્યક્તિ પીત્તળને સોનુ સમજીને રાગ કરે છે. બંને રાગ દુ:ષિત હોવા છતાં એકમાં સત્યનો અંશ છે અને બીજામાં અસત્યનો અંશ છે. સંતો અને શાસ્ત્રો કહે છે કે આખો સંસાર આ બીજા પ્રકારના માયાવી રાગથી બંધાયેલો છે અને કથીરને ચાંદી માની ચાલી રહ્યો છે. આવો મિથ્યા રાગ તૃપ્ત થતો નથી અને પુનઃ પુનઃ તૃષ્ણાને જન્મ આપે છે. પ્રથમ પ્રકારના રાગમાં વિવેકની ગુંજાઈશ છે, પદાર્થના ગુણધર્મોને જાણીને વ્યક્તિ તેમાંથી હાથ ખેંચી લે છે. જ્યારે બીજા પ્રકારનો મિથ્યારાગ અવિવેકનો ભંડાર છે અને પદાર્થના ગુણધર્મને પારખ્યા વિના તેનું અનુશીલન કરતો રહે છે. નવનીતની આશાથી તે પાણીનું વલોણું કરે છે અને આ આશા અનંત રાગની જનેતા છે. રાગને રાગ રૂપે જાણી લેવાથી અનુરાગના સ્થાને વિરાગનો જન્મ થાય
છે.
લક્ષ્યાનુવર્તી રાગનું પરિવર્તન મૂળમાં રાગ વિષયાત્મક હોય છે. ભોગલક્ષી આકર્ષણ રાગનું રૂપ ધારણ કરે છે. જો મનુષ્યનું લક્ષ બદલાય, તો રાગ પરિવર્તિત થઈને પ્રેમનું રૂપ ધારણ કરે છે. રાગમાં હિંસાત્મક ભાવો વધારે હોય છે જ્યારે પ્રેમમાં અહિંસાત્મક દયાભાવ વિશેષ હોય છે. પ્રેમ જ્યારે વધારે નિર્મળ થાય છે, ત્યારે તે ભક્તિનું રૂપ ધારણ કરે છે. રાગ એક ગુણાત્મક તત્ત્વ છે પરંતુ અજ્ઞાનના કારણે દિશા કે લક્ષ્ય બરાબર ન હોય, ત્યારે તે દોષનું રૂપ ધારણ કરે છે. જીવનું ભોગાત્મક લક્ષ પરિવર્તિત થઈને જ્ઞાનાત્મક લક્ષ બને છે, ત્યારે રાગ પડખું ફેરવે છે. પાણી એકનું એક જ છે, તેમાં મેલ હતો તેથી ડહોળું દેખાતું હતું. મેલ નીકળી જવાથી પાણીની નિર્મળતા પ્રગટે છે, તે જ રીતે મોહ, તૃષ્ણા કે ભોગરૂપી મેલ નીકળી જવાથી રાગ શબ્દનો પણ લોપ થાય છે અને પ્રેમરૂપ એક મધ્યકાલીન શુભ અવસ્થા પ્રગટ થાય છે. પછી જેમ જેમ મેલ નીકળતો જાય અને રાગ પૂર્ણ શુદ્ધ બને, ત્યારે ભક્તિનું રૂપ ધારણ કરે છે. આ રીતે ત્રણ ભૂમિકામાં પસાર થઈ રાગ રૂપી દોષ ગુણમાં પરિવર્તિત થઈ જાય છે.
-
પ્રેમના બે પાસા · પ્રેમના પણ બે પાસા છે. (૧) નિઃસ્વાર્થરૂપ ભૌતિક પ્રેમ આ પ્રેમ ક્રિયાત્મક હોવાથી સમાજ, રાષ્ટ્ર કે તેનાથી આગળ વધીને માનવજાતિના કલ્યાણ રૂપે પ્રગટ થાય છે. તેમાં કરૂણા અને રક્ષાના ભાવો સમાવિષ્ટ હોય છે. ભૌતિક પ્રેમનો આરંભ ઘર, પરિવાર, કુટુંબ કે તેવા બીજા ઘણા દાયરામાં વ્યાપક બને છે. જેટલો સ્વાર્થ ઓછો હોય, તેટલો આ પ્રેમ દિવ્ય રૂપ ધારણ કરે છે. ભૌતિક પ્રેમમાં રાગનો અંશ હોય છે, તેથી તે શુભાશુભ બંને પ્રકારના કર્મનું નિમિત્ત બને છે. (૨) પ્રેમનું બીજું પાસુ તે ઈશ્વરીય પ્રેમ છે. સદ્ગુરુ કે ધર્મ પ્રતિ જે અનુરાગ છે, તે પ્રેમની ઊંચી દશા છે. આ પ્રેમ કલ્યાણના કાર્યોનું લક્ષ કરીને વ્યાપક બને છે. ઈશ્વરીય પ્રેમને ધર્મારાધનામાં પણ સ્થાન મળ્યું છે. આ પ્રેમમાં પણ મંદરાગ જોડાયેલો હોય છે. મંદરાગ હોવાથી તે પ્રવૃત્તિ દ્વારા પુણ્યકર્મનો બંધ થાય છે. કહ્યું પણ છે કે ઈશ્ક મજાકી ઈશ્ક હકીકી' ઈશ્ક મજાકી તે ભોગાત્મક પ્રેમ છે, તે ઈન્દ્રિયજન્ય સુખોમાં સીમિત થઈ જાય છે. જ્યારે ઈશ્ક હકીકી તે દિવ્ય પ્રેમ છે, ઈશ્વરીય પ્રેમ છે. આ પ્રેમ ઈન્દ્રિયજન્ય સુખોનો ત્યાગ કરીને,
(૫૮)
| SR No. | 005939 |
| Book Title | Atmsiddhi Mahabhashya Part 03 |
| Original Sutra Author | Shrimad Rajchandra |
| Author | Jayantilalji Maharaj |
| Publisher | Shantaben Chimanlal Bakhda |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |