Page Text
________________
ઉપાયને ન માનનારને એ શંકા થવી જરૂરી છે કે મોક્ષના બાધકના કારણો મોહનીય આદિ કર્મો અનાદિના છે, તો તેનો અંત થવો પણ સંભવ લાગતો નથી. આ આધારે આ ગાથાના ઉત્તરાર્ધમાં શંકા વ્યક્ત કરી છે. હવે આપણે શંકાનું ધરાતલ તપાસીએ.
હકીકતમાં જે પદાર્થો અનાદિ કાળથી અસ્તિત્વ ધરાવે છે, તે પદાર્થો પણ પોતાના ધ્રુવ અંશના આધારે અનાદિ છે પરંતુ તે દ્રવ્યોમાં પણ જે પર્યાય ઉત્પન્ન થઈને લય પામે છે, તે પર્યાય સાદિ સાંત હોય છે અર્થાત્ તે પર્યાય અવસ્થાની આદિ પણ છે અને અંત પણ છે અને તેનો જે ધ્રુવ અંશ છે તે તો અનંતકાળ સુધી યથાવત જળવાઈ રહે છે.
હકીકતમાં મોહનીયાદિ જે કર્મ છે તે કોઈ શાશ્વત દ્રવ્ય નથી. કોઈપણ દ્રવ્યની એક વિકારી પર્યાય છે અને વિકારી પર્યાયના આધારે કર્મ સ્થિતિનો ઉદ્દભવ થાય છે. આ કર્મસ્થિતિ એક વ્યક્તિના આધારે પારંપરિક રીતે ભલે અનાદિકાલીન હોય પરંતુ તે પ્રત્યેક કર્મ ઉદ્ભવ પામે છે અને અંત પણ પામે છે. અનાદિકાળથી કર્મના બંધનો જીવને લાગેલા છે તેમ કહેવાની પાછળ તાત્પર્ય એ છે કે આ કર્મની શૃંખલા કે પરંપરા અનાદિકાળથી ચાલી આવે છે પરંતુ કર્મ પોતે શાશ્વત નથી, વિનાશ પામનારા છે તેનો અંત થઈ શકે છે. આ કર્મોનો અંત બંને રીતે થાય છે. જે કર્મનો બંધ થયો છે, તેનો અંત થાય છે અને આત્મા જ્યારે ક્ષાયિકભાવને વરે, ત્યારે કર્મની પરંપરાનો પણ અંત થાય છે. આમ બંને રીતે કર્મનો અંત થઈ શકે છે. શંકાકારની સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિ નથી, તેથી શંકા ઉભવે છે કે આ અનાદિકાળની પરંપરા નાશ પામી શકે નહિ. શંકાકારને એ ખ્યાલ નથી કે કર્મ શાશ્વત દ્રવ્ય નથી. શંકાકાર કર્મની પર્યાયમાં શાશ્વતભાવ નિહાળીને તેમાં અનાદિ અનંતનો આરોપ કરીને શંકા કરે છે કે “કર્મો કાળ અનંતના” ઈત્યાદિ–તર્ક આપે છે. મોક્ષના ઉપાય ન થઈ શકે તે બાબતમાં શંકાકારે અનાદિ અનંતના સિદ્ધાંતનો ઉપયોગ કર્યો છે. વસ્તુતઃ mય પદાર્થો કે તત્ત્વો દ્રવ્યાર્થિક દ્રષ્ટિથી શાશ્વત છે, તેનો લય થતો નથી. જો કે આ સિદ્ધાંત ઘણો પ્રબળ છે પરંતુ કર્મના ક્ષય માટે આ સિદ્ધાંત લાગુ થતો નથી કારણકે કર્મ તે શાશ્વત, વાસ્તવિક અવસ્થા નથી. કર્મ એક અવસ્થા જરૂર છે . પરંતુ તે વૈભાવિક અવસ્થા છે, વિકૃત અવસ્થા છે. જીવના નિમિત્તથી જે વિકારો કે આશ્રવો ઉત્પન થાય છે, તેના આધારે કર્મો ટકેલા છે. લોખંડ તે સ્થિર પદાર્થ છે પરંતુ કાટ તેનો વિકાર છે. કપડું તે સ્થિર તત્ત્વ છે પણ મેલ તેનો વિકાર છે. શરીર તે પ્રાકૃતિક નિર્માણ છે પરંતુ રોગ એ શરીરનો વિકાર છે. વિશ્વમાં જે કાંઈ શુદ્ધ દ્રવ્યો છે, તેની સાથે પ્રાયઃ વિકારી અવસ્થાઓ જોડાયેલી છે. આનો અર્થ એ થયો કે મૂળ દ્રવ્યનો વિકાર જો અટકે, તો વિકારથી ઉત્પન્ન થયેલા બધા વિભાવો પણ નાશ પામે છે. શુદ્ધ ઔષધિથી રોગનો નાશ થાય છે. તે રીતે શુદ્ધ પરિણતિથી કર્મોનો નાશ થાય છે પરંતુ આ સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિ હજુ શંકાકારને પ્રાપ્ત થઈ નથી, તેથી પ્રશ્ન કરે છે અથવા તર્ક આપે છે કે જે વસ્તુ અર્થાત્ કર્મ અનાદિકાલીન છે, તેથી તેનો નાશ સંભવિત નથી અને કર્મોનો નાશ ન થાય તો મોક્ષ પણ સંભવિત નથી. કર્મનો અભાવ થતો નથી તો મોક્ષનો બીજો કોઈ ઉપાય પણ દેખાતો નથી. મોક્ષ ન હોવાના મતમાંથી આ શંકાનો ઉદ્ભવ થયો છે. વળી કર્મને છેદવાનો પણ ઉપાય દેખાતો નથી. મોક્ષનો ઉપાય નથી તેમજ કર્મને છેદવાનો ઉપાય નથી. જેથી કાવ્યમાં કહે છે કે “શાથી છેદ્યા જાય”. અસ્તુ
જ પાક
| SR No. | 005939 |
| Book Title | Atmsiddhi Mahabhashya Part 03 |
| Original Sutra Author | Shrimad Rajchandra |
| Author | Jayantilalji Maharaj |
| Publisher | Shantaben Chimanlal Bakhda |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 456 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |