________________
અવરોધ નથી. નિરવરોધ કે નિબંધ, જેમાં કોઈ વિપરીત વિપક્ષ નથી તેવા સમતલ અને સ્વચ્છ આકાશમાં જીવ મગનગતિ કરી રહ્યો છે. પાંખો હલાવ્યા વિના પણ પક્ષી ઊડી રહ્યું છે. ક્રિયાઓ શાંત થઈ રહી છે છતાં પણ અક્રિયાત્મક અવસ્થાઓ અદ્ભુત આનંદ ભોગવે છે. યોગો શાંત થઈ ગયા છે. બધા ઉપકરણો નિષ્ક્રિય થઈ ગયા છે. ઉપયોગ સામાન્ય થઈ ગયો છે. દર્શનની પ્રક્રિયા હેજે પ્રગટ થઈ ગઈ છે. દર્શન અને શાન સાથે હોવા છતાં શાન ગૌણ બની ગયું છે. માનો નિર્વિકલ્પક અવસ્થાનો સૂર્ય ઉદયમાન થયો છે. તે પ્રકાશનો ઉપભોગ આ ગાળાનો આધ્યાત્મિક ભવ છે.
ઉપસંહાર : આ ગાથામાં આપણે ઉપસંહાર શું કરશું ? સ્વયં શાસ્ત્રકારે વિષયનું પરિસમાપન કરી ઉપસંહાર કર્યો છે અને વિષયના અંતિમ બિંદુ ઉપર પ્રકાશ નાંખી એક રોગના ઉદાહરણ સાથે સાધનાના ચારે અંગોનું ઉદ્ઘાટન કર્યું છે. ગાથા સ્વયં વિષયનું પરિસમાપન કરી અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ સૂચનાનું ભાજન બની છે કારણ કે મનુષ્ય પોતાની જાતને ઓળખતો ન હોવાથી એક ખોટા ભ્રમનો શિકાર બને છે. જેને આત્માંતિ જેવું નામ આપ્યું છે અને ઉત્તમ ઔષધિનું આખ્યાન કરી આ ગાથાને સમેટી લેવામાં આવી છે. મંદિરનું નિર્માણ પૂરું થયા પછી મંદિર ઉપર ઘુમ્મટ બાંધવામાં આવે છે, ત્યારપછી તેના ઉપર કળશ મૂકાય છે. તે રીતે આત્મસિદ્ધિ રૂપી મંદિરનું નિર્માણ થયા પછી અંતિમ સાધનાઓનો ઘુમ્મટ બાંધ્યા પછી એક રીતે આ ગાથા કળશ સમાન છે. એટલે અહીં આ ગાથાનું સમાપન કરી આપણે નવી ગાથાનો ઉપોદ્ઘાત કરીએ પરંતુ ધ્યાનમાં રહે કે હવે શાનાત્મક ભાવોનો પ્રકાશ થયા પછી અને અત્યાર સુધીનું માર્મિક વિવેચન કર્યા પછી હવે આગળની ગાથામાં ક્રિયાત્મક ભાવોનું સર્જન કરવામાં આવ્યું છે.
૩૧:
C
